Nadczynność tarczycy

Hormony i gruczoły hormonalne - co to takiego?

Układ hormonalny to system, który składa się z gruczołów hormonalnych, rozmieszczonych w zróżnicowanych częściach ciała. Gruczoły dokrewne produkują hormony, które mają swój udział w wielu procesach zachodzących na co dzień w organizmie człowieka. Ich prawidłowa praca jest niezbędna do odpowiedniego funkcjonowania w zdrowiu; niedobór hormonu we krwi określa się jako niedoczynność konkretnego gruczołu, który odpowiada za jego produkowanie, a nadmiar - jako nadczynność.

Gruczoły dokrewne wchodzące w skład układu hormonalnego to przysadka mózgowa, podwzgórze, grasica, trzustka, szyszynka, gonady, komórki układu pokarmowego - oraz tarczyca i gruczoły przytarczyczne. Za produkcję hormonów odpowiadają także inne narządy w ciele człowieka, jak na przykład nerki czy serce.

Tarczyca i jej hormon

Tarczyca to jeden z największych i najważniejszych gruczołów dokrewnych w ciele człowieka. Hormony, które produkuje, odpowiadają między innymi za metabolizm, produkcję ciepła czy odpowiedni rozwój systemu kostnego.

Tarczyca znajduje się w przedniej części szyi. Dla jej budowy charakterystyczne są dwa płaty boczne, spojone wąską węziną, spajającą oba płaty. Gruczoł wyróżnia się także dużą wagą dochodzącą do 60 gram; zauważa się, że tarczyca może powiększać się w czasie, w którym równowaga hormonalna odbiega od codziennej normy, np. w przypadku ciąży. Z ciążą związane jest także poporodowe zapalenie tarczycy - między innymi z uwagi na to zagrożenie wykonuje się poporodowe zapalenie tarczycy.

Główną rolą tarczycy jest wydzielanie dwóch hormonów - fT3 i fT4. Zarówno hormon fT3, trójodotyronina, jak i fT4, tyroksyna, wydzielane są pod wpływem TSH, czyli tyreotropiny, która stymuluje tarczycę do pracy i produkcji. Mówiąc krótko - to właśnie TSH i jego poziom wpływa na odpowiednią pracę gruczołu tarczycy. Właśnie dlatego badając pracę tarczycy, bardzo często testy funkcjonowania gruczołu rozpoczyna się od sprawdzenia poziomu TSH we krwi. Jeśli badania potwierdzą niskie TSH, najczęściej wskazuje to na nadczynność tarczycy. Podwyższone TSH (tyreotoksykoza) to z kolei objaw niedoczynności tarczycy.

Normy hormonu TSH

TSH, hormon wydzielany przez przysadkę mózgową, wpływa na działanie organizmu przez cały okres naszego życia. Warto jednak wiedzieć, że w zależności od naszego wieku, TSH charakteryzuje się różnymi normami. Chociaż u dorosłego obecność hormonu w ciele zawiera się w przedziale od 0,4 do 4,0 mlU/l, nieco inaczej kwestia normy hormonalnej wygląda na przykład u dzieci. U noworodków poziom TSH może wynosić nawet 20 mlU/I, natomiast u kilkulatków - nie powinien przekraczać 5 mlU/I. Poziom TSH bada się na podstawie pobranej od pacjenta krwi.

Najczęściej do badania TSH przystępuje się na czczo. Warto pamiętać o tym, wybierając się na badanie, które pozwoli zmierzyć poziom hormonu.

Przyczyny nadczynności tarczycy

Istnieje wiele powodów, które mogą prowadzić do wykształcenia się nadczynności tarczycy. Nawet jeśli badania TSH potwierdzą stawianą diagnozę, w większości przypadków należy jeszcze dotrzeć do samego źródła odkrytych problemów.

Bardzo często za nadczynność tarczycy odpowiedzialne są stany zapalne tarczycy. Zapalenie tarczycy powoduje wycieki hormonu tarczycy i może prowadzić do zróżnicowanych problemów - nie tylko nadczynności, ale również okresowej niedoczynności tarczycy.

Przewlekły rodzaj zapalenia tarczycy to choroba Hashimoto. Jest to przypadłość autoimmunologiczna, wpływająca na działanie układu odpornościowego. Często pojawia się u kobiet w wieku od 30 do 50 lat; powstawanie Hashimoto przypisuje się między innymi menopauzie. Chorobę mogą także wywołać leki, specyficzne infekcje, ale również jod spożywany w nadmiernych ilościach. Hashimoto to poważne zaburzenie pracy organizmu, które wywołuje nie tylko nadczynność tarczycy, ale również wahania zachowań czy problemy z wagą. Na szczęście w leczeniu Hashimoto pomagają nie tylko leki, ale także odpowiednia dieta - bardzo często dzięki połączeniu tych dwóch metod terapii, chory jest w stanie funkcjonować normalnie.

Inna choroba autoimmunologiczna, która przyczynia się do powstawania nadczynności tarczycy, to choroba Gravesa-Basedowa. Często pojawia się u kobiet, a zachorowalność wynika z predyspozycji genetycznych. Nieleczona może prowadzić do poważnych konsekwencji - oprócz przełomu tarczycowego należy liczyć się z możliwością wystąpienia udaru mózgu czy ataku serca. W farmakoterapii choroby Gravesa-Basedowa stosuje się na przykład jod promieniotwórczy; podawany radioizotop jodu odkłada się w tarczycy i eliminuje nadmierną ilość hormonu.

Na nadczynność wpływają także guzki tarczycy (guzek autonomiczny czy guz przysadki). W większości są to łagodne zmiany, które nie posiadają nowotworowego charakteru - jednak nawet w takim przypadku mogą wymagać leczenia, gdyż zakłócają pracę tarczycy. Zakłada się, że zaledwie 4-5% wszystkich guzków tarczycy to nowotwory tarczycy.

Oprócz chorób, które wywoływać mogą nadczynność tarczycy, istnieją także inne czynniki wpływające na zdestabilizowanie pracy gruczołu. Mowa tu na przykład o kwestiach dziedzicznych, czyli przypadkach występowania nadczynności w rodzinie. Również dieta może przyczynić się do zaburzeń działania tarczycy, szczególnie jeśli bogata jest w jod.

Kłopoty z tarczycą powiązane są również z wiekiem, płcią (nadczynność częściej dotyka kobiet), ciążą.

Rak tarczycy - objawy

Chociaż guzki na tarczycy bardzo rzadko zwiastują zmiany nowotworowe, warto jest poznać symptomy choroby. Istnieje wiele różnych rodzajów nowotworów tarczycy, dlatego wyróżniające się cechy raka tarczycy są dość trudne do rozpoznania - a przynajmniej do odróżnienia od objawów innych chorób tarczycy.

Bez wątpienia należy zwrócić uwagę na zmiany, które nie tylko nie ustępują, ale także mają tendencję do szybkiego powiększania się. Mowa tu o wyczuwalnych guzkach tarczycy, wyraźnym powiększeniu się węzłów chłonnych czy wola.

Powiększona tarczyca powinna być powodem do wizyty u lekarza.

To właśnie nowotwory tarczycy mogą prowadzić do wykształcenia się takich chorób jak na przykład niedoczynność przysadki.

Nadczynność tarczycy - objawy

Niskie TSH to dobry wstęp do rozpoznania nadczynności tarczycy. By jednak doszło do rozpoznania nieprawidłowości - musi dojść do wizyty u lekarza, który wykona odpowiednie badania. Zasadność odwiedzin lekarskiego gabinetu można określić na podstawie objawów, na które - zmagając się z niezdiagnozowaną nadczynnością tarczycy - warto zwracać szczególną uwagę.

O problemach z nadczynnością tarczycy może świadczyć:

• kłopoty ze snem
• problemy z ciśnieniem
• przyspieszone bicie serca (tachykardia)
• poczucie uderzeń gorąca, nadmierne pocenie się
• problemy gastryczne, w szczególności biegunki
• na pozór nieuzasadniona utrata wagi (nagłe chudnięcie u mężczyzn i kobiet), w odróżnieniu od otyłości, która jest objawem niedoczynności tarczycy (brzuch tarczycowy)
• poczucie zmęczenia i rozdrażnienia, wahania nastrojów
• kłopoty związane z menstruacją u kobiet

Podobnie jak w przypadku wielu innych chorób - także w przypadku tarczycy należy pamiętać o tym, by nie lekceważyć potencjalnie błahych objawów. Nierozpoznana i nieleczona nadczynność tarczycy prowadzić może do wielu poważnych schorzeń i stanów - w tym na przykład do przełomu tarczycowego, który może stanowić stan zagrażający życiu chorego.

Rozpoznanie nadczynności tarczycy - diagnozowanie choroby

Jak wspomniano wcześniej, na podstawie objawów lekarz pierwszego kontaktu może skierować chorego na badania TSH, w ramach których na czczo pobierana jest krew pacjenta. Badania tego rodzaju pozwalają określić poziom hormonów i ustalić, czy bardziej prawdopodobna jest diagnoza nadczynności, czy niedoczynności pracy tarczycy.

Co jednak z samymi przyczynami choroby, które także należy znaleźć?
W tym przypadku z przychodzą badania uzupełniające, najczęściej zlecane przez lekarza specjalistę - endokrynologa. W diagnostyce chorób tarczycy pomocne jest na przykład badanie USG, które pozwala rozpoznać guzki tarczycy lub chorobę Gravesa - Basedowa. Inne rodzaje nieco bardziej zaawansowanych badań to biopsja czy scyntygrafia tarczycy. W ramach diagnozowania przyczyn problemów z tarczycą wykonuje się także badanie TRAb, które pozwala na wykrycie chorób autoimmunologicznych tarczycy.

Niezwykle ważne w diagnozowaniu chorób tarczycy są także badania anty-TG i anty-TPO. Wykonuje się je na podstawie pobranej od pacjenta krwi. Interpretowanie wyników badań następuje na podstawie poziomu przeciwciał we krwi; na przykład wysokie anty-TG i anty-TPO w normie należy rozpatrywać w kategorii obecności w organizmie autoimmunologicznych chorób tarczycy.

Z uwagi na mnogość dostępnych badań tarczycy, lekarz, który podejrzewa problemy z gruczołem, może zlecić wykonanie tak zwanego profilu lub panelu tarczycowego. Jest to kompleksowy zestaw badań, który ma za zadanie określić naturę przypadłości, z którą mierzy się pacjent.

Leczenie nadczynności tarczycy

Nadczynność tarczycy może być powodowana przez wiele czynników. To na podstawie przyczyn choroby dobiera się sposób leczenia..

Endokrynolog leczenie pacjenta zaczyna od wywiadu; w terapii brane są pod uwagę takie cechy jak wiek, płeć chorego, obecność innych chorób, objawy i siła dolegliwości. Po dokładnym sprecyzowaniu problemu, dopasowuje się formę leczenia do potrzeb pacjenta.

Bardzo często jest to leczenie farmakologiczne za pomocą leków przeciwtarczycowych, takich jak na przykład tiamazol. Dodatkowo lekami wpływa się również na poszczególne objawy zmian tarczycowych. Jeśli chory dobrze toleruje leki, zazwyczaj terapia farmakologiczna pozostaje jedyną formą leczenia. Także w przypadku mniej poważnych powikłań (nudności, ból stawów czy swędzenie skóry) często kontynuuje się terapię, ewentualnie zmieniając rodzaj podawanego leku. W przypadku, w którym pacjent źle toleruje lekarstwa - dokonuje się zmiany formy leczenia.

W leczeniu wielu chorób tarczycy stosuje się także wspomniany wcześniej jod radioaktywny. Chociaż sama nazwa leku wywołuje złe skojarzenia, należy pamiętać o tym, że przyjmowanie jodu w tej formie niezwykle rzadko wpływa na samopoczucie pacjenta. Złe samopoczucie po jodzie radioaktywnym w większości przypadków ogranicza się do niezwykle rzadkiego obrzęku ślinianek czy nudności.

W sytuacjach skrajnych, jeśli nie istnieją inne możliwości leczenia, wykonuje się zabieg tyroidektomii, czyli częściowego lub całkowitego usunięcia tarczycy. Zazwyczaj wskazaniem do wykonania operacji jest nowotwór tarczycy lub rozwijające się guzy czy wole, mogące uciskać drogi oddechowe chorego. Usunięcie tarczycy powoduje trwałą niedoczynność narządu, co wymaga terapii hormonalnej. By chory mógł prawidłowo funkcjonować, musi przyjmować hormony tarczycy w tabletkach.

W zależności od przypadłości, która powoduje niedoczynność tarczycy - możliwe jest całkowite wyleczenie z choroby lub jej zahamowanie.

Trzeba pamiętać o tym, by po zakończeniu leczenia pozostawać pod opieką lekarza i regularnie decydować się na kontrolne badania tarczycy.