Depresja

Świadomość dotycząca chorób związanych z ludzką psychiką zwiększa się z roku na rok - mimo to, jedna z najbardziej śmiertelnych chorób na świecie to właśnie zaburzenie psychiczne. Depresja, bo o niej właśnie mowa, według danych WHO stanowi czwartą co do wielkości przyczynę zgonów na całym świecie. Jak wobec tego chronić się przed depresją, jak rozpoznać jej objawy i w jaki sposób leczyć tę chorobę? Odpowiedzi na te pytania przyniesie nasz artykuł.

Depresja, według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), stanowi obecnie jedno z najpoważniejszych wyzwań zdrowotnych na świecie. Zjawisko to jest coraz częściej określane jako choroba cywilizacyjna, związana z szybkim tempem życia, codziennym stresem, złą dietą i innymi czynnikami cywilizacyjnymi.

Dane wskazują na to, że depresja dotyka nawet 5% populacji dorosłych na całym świecie. Szacuje się, że w Polsce może ona wpływać na życie nawet 4 milionów ludzi - a na 280 milionów w skali świata. Co gorsza, statystyki alarmują, wskazując na stały wzrost liczby przypadków. Współczesne społeczeństwo, mimo postępu technologicznego, zmaga się z ciągłą presją, izolacją społeczną i wieloma innymi czynnikami sprzyjającymi depresji.

WHO podkreśla również, że depresja nie wybiera wieku czy statusu społecznego. Dotyka zarówno młodych, jak i starszych ludzi, co sprawia, że jest to problem globalny o ogromnych konsekwencjach dla zdrowia publicznego. Chociaż statystycznie to kobiety są bardziej narażone na zaburzenia depresyjne od mężczyzn - w ciągu kilku ostatnich lat zauważa się niepokojącą tendencję wzrostową jeśli chodzi o liczbę przypadków depresji i samobójstw mężczyzn.

Wobec tych alarmujących faktów, coraz ważniejsze staje się podjęcie działań prewencyjnych oraz edukacja społeczeństwa na temat depresji jako choroby cywilizacyjnej. Wspieranie zdrowego stylu życia, świadomość skutków stresu oraz dostęp do skutecznej pomocy psychologicznej są kluczowe w przeciwdziałaniu temu globalnemu problemowi.

Depresja jako choroba cywilizacyjna wymaga kompleksowego podejścia społecznego, zdrowotnego i edukacyjnego, aby skutecznie zarządzać i minimalizować jej negatywne konsekwencje dla jednostki i społeczeństwa jako całości.

Czym jest depresja? Informacje ogólne

Depresja, określana czasem jako zaburzenia depresyjne, to dość pojemny znaczeniowo termin, obejmujący kilka różnych klasyfikacji. Co do zasady jest to jednak choroba, która w każdym swoim rodzaju posiada pewne cechy wspólne - charakteryzuje się ona obniżeniem nastroju, brakiem możliwości odczuwania przyjemności, problemami ze snem, apetytem, apatią.

Współcześnie termin “zaburzenie depresyjne” zaczyna być powoli zastępowany przez inne określenia, takie jak epizody depresyjne lub zaburzenia depresyjne nawracające. Wynika to z obowiązującej w Polsce klasyfikacji ICD-11.

W zależności od klasyfikacji - wyróżnia się różne rodzaje depresji.

W ramach podziału pod względem przyczyny choroby wyróżniamy:

a) Depresję egzogenną, nazywaną czasem depresją reaktywną - wywoływaną przez czynniki społeczne, stres, traumy i ogólne problemy życiowe (takie jak na przykład niepowodzenia życiowe czy przewlekłe, trudne do zaakceptowania choroby).
b) Depresję endogenną - wynikającą z kwestii genetycznych lub potencjalnie pozbawioną łatwo dostrzegalnej przyczyny.

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób depresję dzieli się natomiast na:

a) epizod depresyjny - rozpoznawany na podstawie wachlarza objawów depresyjnych, na które pacjent cierpi przez co najmniej 2 tygodnie.
b) zaburzenia depresyjne nawracające - kiedy objawy pojawiły się w dwóch (lub większej ilości) epizodach, bez objawów maniakalnych.
c) dystymia - rozpoznawana na podstawie objawów trwających dłużej niż 2 lata.
d) epizod depresyjny w ramach przebiegu zaburzeń dwubiegunowych (inaczej choroba afektywna dwubiegunowa)
e) organiczne zaburzenia nastroju
f) depresja poschizofreniczna

ICD dzieli także zaburzenia depresyjne pod względem ich nasilenia - na łagodne, umiarkowane oraz ciężkie.

Psychologia opisuje także konkretne typy choroby, takie jak na przykład:

• Depresja atypowa
  Depresja atypowa cechuje się nietypowymi objawami, takimi jak nadmierne spożywanie jedzenia, znaczny wzrost masy ciała, senność w ciągu dnia oraz nadwrażliwość w kontaktach interpersonalnych. Osoby z tą formą depresji często odczuwają ciężkość kończyn i mają tendencję do reakcji emocjonalnych nieadekwatnych do sytuacji.

• Depresja anaklityczna
  Depresja anaklityczna wynika z utraty istotnych relacji emocjonalnych w okresie dzieciństwa. Osoby dotknięte tą formą depresji mogą borykać się z trudnościami w nawiązywaniu zdrowych więzi interpersonalnych, a także doświadczać uczucia pustki i utraty.

• Depresja lekooporna
  Depresja lekooporna charakteryzuje się opornością na tradycyjne metody leczenia depresji, takie jak psychoterapia czy leki przeciwdepresyjne. Osoby z tą formą depresji wymagają często zaawansowanych terapii, eksperymentalnych podejść lub zmiany strategii leczenia.

• Depresja lękowa
  Depresja lękowa to rodzaj zaburzenia, w którym objawy depresyjne przeplatają się z objawami lęku. Osoby dotknięte tym rodzajem depresji mogą doświadczać obaw, niepokoju, a także uczucia beznadziejności, co prowadzi do złożonego obrazu emocjonalnego.

• Depresja młodzieńcza
  Depresja młodzieńcza dotyka głównie osób w okresie dojrzewania. Często związana z problemami szkolnymi, trudnościami w relacjach społecznych, a także zmianami hormonalnymi, ta forma depresji wymaga specyficznego podejścia dostosowanego do potrzeb młodzieży.

• Depresja starcza
  Depresja u seniora związana jest z procesem starzenia się. Charakteryzuje się izolacją społeczną, utratą bliskich, a także problemami zdrowotnymi. W tym wieku depresja może być także wynikiem przewlekłych chorób fizycznych.

• Depresja poporodowa
  Depresja poporodowa występuje u kobiet po urodzeniu dziecka. Często związana jest z gwałtownymi zmianami hormonalnymi i nowymi wyzwaniami macierzyństwa, co może prowadzić do silnych objawów depresyjnych.

• Depresja maskowana
  Depresja maskowana charakteryzuje się ukrytymi objawami depresji, które mogą być przeoczone ze względu na inne problemy zdrowotne. Może to utrudniać dokładną diagnozę i dostarczać wyzwań w leczeniu choroby.

• Depresja sezonowa
  Depresja sezonowa jest związana z określonymi porami roku, najczęściej jesienią i zimą, kiedy występuje znaczne ograniczenie nasłonecznienia. W tym przypadku dominują objawy się utratą energii, nadmierną sennością, zmianami w apetycie i nastroju. Fototerapia często jest stosowana w leczeniu tego rodzaju depresji.

Objawy depresji

Depresja to kompleksowe zaburzenie psychiczne, objawiające się zarówno w sferze emocjonalnej, jak i fizycznej. Typowe objawy sugerujące depresję obejmują stały smutek, przygnębienie, uczucie bezcelowości i utraty zainteresowania życiem. Osoby z depresją często doświadczają zmian w apetycie i masie ciała, z trudnościami w zasypianiu lub nadmierną sennością. Chroniczne zmęczenie oraz utrata energii są powszechne, co wpływa negatywnie na codzienne funkcjonowanie.

Trudności w koncentracji, podejmowaniu decyzji i utrata zainteresowania wcześniej lubianymi aktywnościami są kolejnymi objawami; zajęcia, które wcześniej sprawiły radość, w trakcie przebiegu depresji nie wydają się choremu interesujące. Izolacja społeczna, czyli unikanie kontaktu z innymi, może być również obecna i przekładać się na sferę intymną pacjenta. Wpływ depresji na sferę seksualności manifestuje się utratą libido i trudnościami w osiągnięciu satysfakcji z intymności.

Często depresja objawia się także fizycznymi dolegliwościami, takimi jak bóle serca czy problemy żołądkowe. Zły nastrój, wysoka drażliwość i poczucie winy są codziennymi towarzyszami życia osoby z depresją.

Myśli samobójcze są szczególnie poważnym objawem, wymagającym natychmiastowej interwencji specjalisty. Próby targnięcia się na własne życie często łączą się z depresją - warto w tym miejscu zaznaczyć, że wśród osób w wieku 15-29 lat samobójstwo to czwarta najczęstsza przyczyna zgonu. Między innymi dlatego nie należy lekceważyć żadnych objawów depresji.

Ważne jest zauważenie, że każdy przypadek depresji jest indywidualny, a objawy mogą się różnić między poszczególnymi osobami. Diagnoza i leczenie depresji powinny być zawsze prowadzone przez doświadczonych profesjonalistów zdrowia psychicznego.

Przyczyny depresji

Jak opisaliśmy powyżej - depresja jest wielowymiarowym zaburzeniem, a jej powstawanie może być wynikiem różnorodnych czynników. Czynniki ryzyka obejmują genetyczne predyspozycje, gdzie obciążenie rodzinne depresją zwiększa podatność jednostki. Wpływ ma także równowaga neurochemiczna organizmu, zwłaszcza niedobór serotoniny i noradrenaliny.

Stres życiowy stanowi znaczący czynnik, zwłaszcza w przypadku traumatycznych wydarzeń, utraty bliskich, czy problemów finansowych. Osoby z historią chorób psychicznych, takich jak zaburzenia lękowe czy zaburzenia odżywiania, są bardziej narażone. Dodatkowo, nieprawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego może wpływać na rozwój depresji.

Czynniki środowiskowe, takie jak niski status społeczno-ekonomiczny, brak wsparcia czy izolacja społeczna, także mają znaczący wpływ na ryzyko pojawienia się u pacjenta depresji. Problemy zdrowotne, szczególnie te przewlekłe, mogą być zarówno przyczyną, jak i konsekwencją depresji.

Warto zauważyć, że depresja często rozwija się w wyniku współdziałania różnych czynników. Dlatego też kompleksowa ocena sytuacji jednostki, w tym zarówno czynników biologicznych, jak i środowiskowych, jest kluczowa dla zrozumienia i leczenia tego zaburzenia psychicznego.

Diagnozowanie depresji

Diagnoza depresji to proces kompleksowy i wymaga współpracy z doświadczonym specjalistą, takim jak psychiatra czy psycholog. Jednym z narzędzi wykorzystywanych w diagnozie jest skala depresji Becka, stworzona przez Aarona T. Becka, jednego z pionierów terapii poznawczo-behawioralnej.

Skala depresji Becka jest kwestionariuszem, w którym pacjent ocenia, w jakim stopniu doświadcza różnych objawów depresji. Pytania obejmują obszary takie jak smutek, poczucie winy, utrata zainteresowania życiem czy trudności w koncentracji. Skala ta umożliwia określenie stopnia nasilenia depresji na podstawie uzyskanych punktów. Warto wiedzieć, że istnieją także inne skale diagnozowania depresji, na przykład test na depresję według skali Hamiltona.

Diagnoza depresji obejmuje również wywiad kliniczny, w którym specjalista ocenia wywiad pacjenta, historię jego chorób oraz ewentualne czynniki ryzyka. Badanie to pozwala zidentyfikować ewentualne przyczyny depresji oraz inne choroby współistniejące.

Podczas diagnozy specjalista może również skorzystać z kryteriów diagnostycznych DSM-5. Zgodnie z DSM-5, diagnoza depresji obejmuje obecność co najmniej pięciu z dziewięciu kryteriów przez okres co najmniej dwóch tygodni, w tym utratę zainteresowania lub przyjemności, zmiany masy ciała lub apetytu, zaburzenia snu, utratę energii, uczucie wartościowości, trudności w koncentracji, myśli samobójcze, psychomotoryczną agitację lub zahamowanie. Zaburzenie to musi znacząco wpływać na funkcjonowanie codzienne. Ważne jest również wykluczenie innych możliwych przyczyn tych objawów, takich jak choroby fizyczne. Profesjonalna ocena psychiatryczna z wykorzystaniem DSM-5 umożliwia precyzyjne ustalenie diagnozy depresji i odpowiednie planowanie leczenia.

Pomocne są także badania laboratoryjne i obrazowe w celu wykluczenia przyczyn fizycznych objawów depresyjnych, takich jak niedoczynność tarczycy czy inne schorzenia neurologiczne.

W rezultacie diagnoza depresji jest kompleksowym procesem, uwzględniającym różnorodne aspekty życia pacjenta. Skala depresji Becka stanowi ważne, ale nie jedyne narzędzie w tej procedurze, które umożliwia precyzyjne określenie nasilenia objawów depresji, co wspomaga skuteczne planowanie leczenia.

Leczenie depresji

Metody leczenia depresji obejmują szeroki zakres sposobów łączących interwencje farmakologiczne i psychoterapeutyczne. W przypadku leków, często stosuje się tzw. leki antydepresyjne, takie jak selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI), inhibitory wychwytu noradrenaliny i serotoniny (SNRI), czy leki trójpierścieniowe. Te substancje wpływają na równowagę neuroprzekaźników, pomagając złagodzić objawy depresji.

Terapie psychologiczne, w tym terapia poznawczo-behawioralna, są równie istotnym elementem leczenia. Terapia pomaga pacjentom zidentyfikować i zmieniać negatywne wzorce myślowe i zachowań, które przyczyniają się do depresji. Terapie interpersonalne koncentrują się na poprawie relacji społecznych, co może być kluczowe dla wielu osób z depresją. Połączenie terapii i farmakoterapii to złoty standard radzenia sobie z wieloma rodzajami depresji.

W przypadkach cięższych lub opornych na leczenie depresji, elektrowstrząsy mogą być rozważane. Elektrowstrząsy cieszą się złą opinią, która podyktowana jest tym, w jaki sposób przedstawia się je w kulturze popularnej. Warto jednak wiedzieć, że współcześnie jest to zdecydowanie bardziej bezpieczna metoda terapii, niż kilkadziesiąt lat temu. W jej ramach prądy elektryczne są używane do indukowania kontrolowanego napadu drgawkowego, co może wpływać na aktywność mózgu, poprawiać nasilenie i osłabiać objawy depresji. Elektrowstrząsy są aktualnie bardzo cenioną terapią depresji lekoopornej.
Ważnym aspektem leczenia jest także wsparcie społeczne i edukacja pacjenta oraz jego rodziny. Programy psychoedukacyjne pomagają zrozumieć naturę depresji, co zwiększa skuteczność leczenia.

W praktyce często stosuje się podejście wieloaspektowe, holistyczne, łącząc leczenie farmakologiczne i psychoterapeutyczne, co pozwala dostosować terapię do indywidualnych potrzeb pacjenta. Warto podkreślić, że skuteczność leczenia depresji zależy od współpracy między pacjentem a zespołem terapeutycznym, a także od monitorowania postępów i dostosowywania planu leczenia w miarę potrzeb.

Jak pomóc osobie z depresją?

Pragnienie okazania wsparcie osobie z depresją to częsty odruch u rodziny i przyjaciół chorego, którzy zdają sobie sprawę z powagi tego zaburzenia. Pomoc osobie z depresją wymaga empatii i zrozumienia. Kluczowe jest zachęcanie do konsultacji z profesjonalistą – psychiatrą lub psychologiem. Wsparcie rodziny i bliskich jest istotne, ale nie zastąpi profesjonalnej pomocy.

Chcąc pomóc osobie z depresją, warto jest unikać bagatelizowania uczuć, uważnie słuchać chorego oraz wspierać go w podejmowaniu zdrowych nawyków, takich jak zmiana trybu życia, diety. Szczególnie ważne jest monitorowanie myśli samobójczych, które mogą stanowić objaw depresji i pojawiać się u chorego.

Podsumowanie

Depresja, rozumiana jako choroba cywilizacyjna, dotyka coraz większej liczby osób. Jej rozpoznanie opiera się na kryteriach DSM-5, uwzględniając zarówno aspekty emocjonalne, jak i fizyczne. Czynniki ryzyka obejmują genetykę, stres życiowy, problemy zdrowotne, czy brak wsparcia społecznego. W leczeniu dominują leki antydepresyjne, takie jak SSRI czy SNRI, oraz terapie psychologiczne - elektrowstrząsy pozostają opcją w przypadkach lekoopornych. W leczeniu depresji istotne są także wsparcie społeczne i edukacja pacjenta.

Holistyczne podejście, łączące aspekty farmakologiczne i psychoterapeutyczne, z uwzględnieniem kontekstu społecznego, stanowi klucz do skutecznego zarządzania depresją, kształtując ścieżkę ku poprawie jakości życia - warto bowiem pamiętać o tym, że depresja to choroba, z której z powodzeniem można wyjść przy pomocy specjalistów i wsparciu najbliższych.