Metody antykoncepcji

Seks to temat, który w sposób bezpośredni dotyczy miliardów osób na całym świecie. Nie oznacza to jednak, że wiedzę z zakresu edukacji seksualnej można uznać za powszechną. Bezpieczny seks, kontrola płodności i choroby weneryczne to tematy często uznawane za wstydliwe i niesłusznie tabuizowane. Szczególną uwagę warto poświęcić metodom zapobiegania ciąży, czyli antykoncepcji. Jakie rodzaje antykoncepcji są najskuteczniejsze i najbezpieczniejsze? Dowiecie się tego z poniższego tekstu!

Jak łatwo się domyślić - antykoncepcja nie jest niczym nowym. Kwestia antykoncepcji towarzyszy człowiekowi od początków cywilizacji - z problemem kontroli urodzin borykano się już tak wcześnie, jak ponad cztery tysiące lat temu. Pierwsze środki antykoncepcyjne stanowiła mieszanka roślin, miodu i przędzy, która po po mechanicznym wprowadzeniu do waginy - miała wykazywać właściwości plemnikobójcze. Nieco później stosowano antykoncepcję opartą o działanie wymarłej już rośliny Siliphium, a w okolicach XV wieku - pierwsze prezerwatywy, wykonywane z konserwowanego olejem papieru. Powyższe przykłady jasno wskazują na to, że kwestia antykoncepcji towarzyszyła człowiekowi od zawsze. Co więcej, współczesne metody zapobiegania ciąży wyewoluowały z pomysłów znanych historii od wieków. Warto jednak pamiętać o tym, że niektóre współczesne środki antykoncepcyjne nie tylko skuteczniej chronią przed zapłodnieniem, ale także przed chorobami wenerycznymi.

Antykoncepcja - co to takiego?

Antykoncepcją nazywamy zbiór różnorodnych metod, które pozwalają uchronić kobietę przed nieplanowaną ciążą. Istnieje szereg środków antykoncepcyjnych, z których korzystać może każda osoba. Różnią się one między sobą nie tylko skutecznością, ale także metodami aplikacji. Z uwagi na to środki antykoncepcyjne dzieli się między innymi na środki mechaniczne i hormonalne. Każdy środek antykoncepcyjny wykorzystuje specyficzną metodę uniemożliwiającą (lub znacznie zmniejszającą ryzyko) zapłodnienie.

Szacuje się - co potwierdzają dane WHO - że wśród niemal 2 miliardów kobiet w wieku reprodukcyjnym, około miliard korzysta lub chciałoby korzystać z antykoncepcji. Pozostały miliard kobiet planuje założenie rodziny. Kwestie powiązane z możliwością wyboru odpowiedniej metody antykoncepcji łączą się bezpośrednio z podstawowymi prawami człowieka, takimi jak prawo do wolności, posiadania własnej opinii i wyrażania jej. Warto pamiętać o tym, że antykoncepcja, oprócz chronienia przed niechcianą ciążą i chorobami wenerycznymi, wpływa także na komfort psychiczny, np. ograniczając lęki dotyczące skutków współżycia.

Rodzaje antykoncepcji

Mechanizm działania, skuteczność, cena, dostępność - istnieje wiele szczególnych cech, które wyróżniają środki antykoncepcyjne. Bazując na kwestiach związanych z metodą działania i aplikacji - wyróżnia się antykoncepcję mechaniczną, hormonalną, naturalną oraz metody chirurgiczne.

Mechaniczne metody antykoncepcji

Mechaniczne metody antykoncepcyjne należą do bez wątpienia najbardziej popularnych - a to za sprawą prezerwatyw. Chociaż prezerwatywy produkowane są zarówno dla mężczyzn, jak i dla kobiet, to właśnie te pierwsze stanowią najczęściej wybieraną formę antykoncepcji.

Istnieje wiele zalet prezerwatywy - należą do nich bez wątpienia niska cena, ogólna dostępność bez recepty, stosunkowo duża niezawodność (przy poprawnej aplikacji) oraz ochrona przed chorobami przenoszonymi drogą płciową. Szacuje się, według danych WHO, że prezerwatywa z ponad 80% skutecznością zabezpiecza przed zakażeniem wirusem HIV, ale także kiłą, rzeżączką i innymi chorobami. Oprócz oczywistych funkcji antykoncepcyjnych, prezerwatywy produkuje się także w celu urozmaicenia życia seksualnego - z uwagi na to najpopularniejsi producenci prezerwatyw tworzą np. prezerwatywy smakowe czy perforowane, mające na celu zwiększyć doznania partnera lub partnerki. Łatwo także o dopasowanie prezerwatyw do osobistych preferencji, dzięki prezerwatywom dostępnych w różnych rozmiarach, dodatkowo nawilżanych, podtrzymujących erekcję czy opóźniających ejakulację. Plusem prezerwatyw jest też łatwość ich aplikacji.

Wśród wad prezerwatyw wymienia się często obniżenie satysfakcji u partnera (w czym pomagają cieńsze rodzaje prezerwatyw) oraz możliwość wystąpienia reakcji alergicznej na lateks (w takim przypadku konieczne jest zaopatrzenie się w prezerwatywy z innych materiałów, takich jak na przykład żywica, które bywają trudniej dostępne).

Żeńska odmiana prezerwatywy działa w podobny sposób, stwarzając barierę dla plemników. Poprawną aplikację umożliwiają dwa krążki, z których jeden umieszcza się w pochwie, a drugi bezpośrednio na wargach sromowych. Chociaż cechuje ją nieco niższa skuteczność niż męską prezerwatywę - podobnie jak “klasyczny” odpowiednik, chroni ona przed chorobami wenerycznymi.

Za dość podobną metodę antykoncepcji można uznać kapturki naszyjkowe oraz diafragma, błony dopochwowe. To specjalnie wyprofilowane, wyprodukowane z silikonu lub gumy medycznej nakładki, które aplikuje się dopochwowo - do szyjki macicy lub przestrzeni okalającej szyjkę. Chociaż kapturki i błony produkowane są z materiałów najwyższej jakości, należy pamiętać, że w przypadku ich stosowania możliwe jest ryzyko wystąpienia otarć czy podrażnień. Charakteryzują się niższą skutecznością niż prezerwatywy, nie chronią przed infekcjami intymnymi, a ich stosowanie warto poprzedzić wizytą u ginekologa, który pomoże w dobraniu odpowiedniego rozmiaru kapturka czy błony. Ginekolog udzieli także porad dotyczących zakładania kapturków i błon, co początkowo może wydawać się niełatwe. Kapturki i błony należą do produktów wielorazowego użytku.

Za mechaniczna metodę antykoncepcji uznać można również środki plemnikobójcze. Można nabyć je w wielu różnych formach - kremów, płynów, maści czy globulek. Jako samodzielna metoda antykoncepcji są jednak dość nieskuteczne. Zawsze przed ich użyciem należy zweryfikować czy dane połączenie jest zalecane czy przeciwwskazane przez producenta prezerwatyw.

Hormonalne metody antykoncepcji

Antykoncepcja hormonalna zakłada przyjmowanie żeńskich hormonów płciowych, co z kolei blokuje owulację.

Antykoncepcja hormonalna to niezwykle często stosowana forma antykoncepcji. Nie ogranicza się ona jednak do popularnych, zażywanych doustnie tabletek hormonalnych. Istnieje wiele różnych metod antykoncepcji hormonalnej: plastry, implanty, zastrzyki, krążki czy wkładki.

Krążki dopochwowe zawierają żeńskie hormony płciowe - etonogestrel i etynyloestradiol. Zaletą krążka jest to, że działa wydzielając stosunkowo niewielkie dawki hormonów. Jest aplikowany samodzielnie przez użytkowniczkę, w czym mogą pomóc odpowiednie aplikatory. Krążek wymienia się co kilka tygodni, najczęściej korzystając z harmonogramu: 3 tygodnie z założonym krążkiem, tydzień bez krążka.

W odróżnieniu od wykonanych z tworzywa sztucznego krążków - wkładki domaciczne wykonuje się z plastiku z dodatkiem metalu, najczęściej miedzi lub srebra, ale także cyny. W zależności od rodzaju - mogą działać od roku do nawet kilku lat. Wkładki tego rodzaju zakłada zawsze lekarz ginekolog w ramach niedługiego i zazwyczaj bezbolesnego zabiegu. Wkładka wymaga wizyt kontrolnych u ginekologa oraz nie chroni przed infekcjami przenoszonymi drogą płciową.

Alternatywą dla tabletek są antykoncepcyjne także plastry, działające na podobnej zasadzie co dwuskładnikowe pigułki hormonalne. Hamują one rozwój komórek jajowych i wstrzymują proces owulacji, dodatkowo zmieniając konsystencję śluzu macicy, co uniemożliwia plemnikom dotarcie w głąb układu rozrodczego.

Zastrzyki to kolejny sposób prowadzenia antykoncepcji hormonalnej. Zawarty w nich progestagen powoduje okresową niepłodność, zazwyczaj na okres kilkunastu tygodni. Zastrzyki przepisuje lekarz - w oparciu o badania ginekolog ustala z pacjentką kiedy przyjmowane będą kolejne dawki zastrzyku aplikowanego domięśniowo. Zastrzyki to tania metoda antykoncepcji, która pozwala wykluczać ważny czynnik mający często negatywny wpływ na skuteczność antykoncepcji - mowa tu o marginesie błędu ludzkiego. W odróżnieniu od tabletki czy plastra - o zastrzyku praktycznie nie da się zapomnieć. Mimo to, metoda ta posiada również wady. Zastrzyków antykoncepcyjnych nie mogą przyjmować np. osoby z nadciśnieniem, problemami z krążeniem, z niewydolnością wątroby czy podczas diagnostyki zaburzeń enzymów wątrobowych. Oprócz tego zastrzyki nie chronią przed chorobami wenerycznymi.

Dość nową metodą antykoncepcji hormonalnej są implanty. Działają one podobnie jak tabletki, jednak ten typ ochrony polega na podskórnej aplikacji niewielkich rozmiarów implantu, który przez dłuższy czas (do 3 lat) wydzielać będzie hormony uniemożliwiające zapłodnienie. 4 centymetrowy implant umieszcza się po wewnętrznej stronie ramienia przy pomocy igły; jest to zabieg praktycznie bezbolesny. Ekstrakcja implantu odbywa się przez niewielkie, 2-3 milimetrowe nacięcie, które nie wymaga szycia. Aktualnie implant poleca się kobietom do 40 roku życia, jednak według danych WHO - implant jednoskładnikowy to jedna z najbezpieczniejszych form antykoncepcji.

Chirurgiczne metody antykoncepcyjne

W Polsce większość chirurgicznych zabiegów sterylizacji uznaje się za metody wykorzystywane jedynie w szczególnych przypadkach medycznych. Na przykład histerektomia - czyli usunięcie macicy - wykonywana jest w ramach usuwania zmian nowotworowych i innych. Nie istnieje możliwość wykonania podobnego zabiegu na życzenie pacjentki.

Wyjątkiem jest wazektomia, czyli metoda antykoncepcji polegająca na zamknięciu światła nasieniowodu. W wyniku wazektomii nasienie poddanego zabiegowi mężczyzny nie zawiera plemników. Współcześnie wazektomię wykonuje się w znieczuleniu miejscowym, metodą “bez skalpela”, a cały zabieg trwa około pół godziny. Wazektomia jest procedurą częściowo odwracalną. Oznacza to, że chociaż wazektomię uznaje się za metodę trwale ubezpładniającą, istnieje możliwość odwrócenia jej skutków, jednak nie jest to zabieg gwarantujący 100% powodzenia. Koszt rewazektomii jest również dość wysoki; o ile sama wazektomia kosztuje około 2 tysięcy złotych, o tyle próba cofnięcia efektów zabiegu może oscylować w okolicach 20 tysięcy. Jest to metoda ciesząca się niezwykle wysoką skutecznością.

Naturalne metody antykoncepcji

Istnieje szereg naturalnych metod antykoncepcji, które w dużej mierze nawiązują do technik znanych ludzkości od wielu wieków. Często polecane są w oparciu o motywacje religijne, natomiast pamiętać trzeba, że metody naturalne są najmniej skutecznymi metodami antykoncepcji.

Najpopularniejszą metodą antykoncepcji naturalnej jest bez wątpienia kalendarzyk małżeński, który pozwala określić dni, w których ryzyko zajścia w ciążę jest najmniejsze. Ten rodzaj antykoncepcji wymaga dokładnego studiowania cyklu menstruacyjnego (który łatwo rozregulować), świadomości własnej fizjologii oraz sumienności w precyzyjnym wyznaczaniu dnia owulacji. Pochodną tej metody jest także metoda Billingsów, polegająca na ocenie właściwości śluzu szyjkowego, co pozwala na teoretycznie dokładniejsze określenie dni płodnych. Jest to jednak trudne do wykonania, co powoduje, że metoda ta jest mało skuteczna.

Metodą bardzo często używaną przez osoby dopiero rozpoczynające współżycie jest stosunek przerywany. Ta metoda w wielu przypadkach łączy się z błędnym przekonaniem, że jedynie ejakulacja wewnątrz partnerki może doprowadzić do zapłodnienia. Trzeba jednak pamiętać o tym, że żywe plemniki mogą znajdować się już w preejakulacie, który wydziela się z penisa jeszcze przed osiągnięciem orgazmu.

Stosunek przerywany zakłada wycofanie penisa z waginy partnerki tuż przed wytryskiem. Z uwagi na to odpowiedzialność za ten rodzaj “antykoncepcji” w całości spoczywa po stronie mężczyzny, którego partnerka nie ma żadnego wpływu na zwiększenie lub zmniejszenie efektywności metody w przypadku np. przedwczesnej ejakulacji. Przekłada się to na oczywisty stres oraz wysokie ryzyko zapłodnienia. Potencjalną popularność metody należy złożyć na bark rozpowszechnionych mitów, powielanych w wyniku braku odpowiedniej edukacji seksualnej. Dodatkowo - stosunek przerywany nie chroni przed jakimikolwiek infekcjami przenoszonymi drogą płciową.

Tabletka “dzień po” - antykoncepcja awaryjna

Antykoncepcja awaryjna, czyli popularna tabletka “dzień po”, zażywana po odbyciu stosunku płciowego, stanowi w Polsce przedmiot debaty. Niegdyś dostępna bez recepty - aktualnie wymaga udania się do lekarza.

Warto wiedzieć, że receptę na tabletkę "dzień po" może wystawić KAŻDY lekarz, w tym stomatolog i weterynarz.

Niestety, warto przygotować się na to, że nie każdy lekarz musi chcieć przepisać taką tabletkę. W takiej sytuacji należy koniecznie upewnić się, że odmowa została wpisana do karty wizyty. Dzięki podobnej adnotacji - istnieje możliwość złożenia skargi na lekarza, który odmówił udzielenia pomocy. Warto jest korzystać z podobnej możliwości, by w przyszłości oszczędzić przykrych przeżyć innym pacjentkom. Zdarzają się również przypadki, w których realizacji recepty i sprzedaży mogą odmawiać sami farmaceuci, powołując się na klauzulę sumienia - należy pamiętać, że nie jest to postępowanie zgodne z prawem.

Chociaż w odniesieniu do antykoncepcji awaryjnej utarła się nazwa “dzień po” - w pewnym sensie mija się ona z prawdą. Na rynku dostępne są dwa rodzaje tabletek tego typu: EllaOne, którą przyjąć można do pięciu dni po niezabezpieczonym stosunku, oraz Escapelle, którą zażywa się w ciągu trzech dni. Mimo to, tabletki cieszą się najwyższą skutecznością, jeśli zażyje się je w ciągu 12-24 godzin od stosunku.

Częstym skutkiem ubocznym tabletki awaryjnej są nudności i wymioty - jeśli te ostatnie wystąpią w ciągu 2 godzin od zażycia leku, należy przyjąć kolejną dawkę. Tabletki nie wpływają na płodność oraz nie działają wczesnoporonnie.

Skuteczność środków antykoncepcyjnych - indeks Pearla

Skuteczność środków antykoncepcyjnych bada się w oparciu o zaproponowany blisko sto lat temu indeks Pearla. Raymond Pearl był amerykańskim biologiem, który zaproponował prostą metodę badania skuteczności antykoncepcji. Polega ona na porównaniu ile kobiet na sto zachodzi w ciążę po roku stosowania określonej metody. Wskaźnik Pearla dla wybranych metod antykoncepcji przedstawia się następująco:

• prezerwatywy - 7 - 14
• środki plemnikobójcze - 8 - 36
• tabletki - 0.3 - 7
• krążki - 0.5 - 0.8
• plastry - 0.3 - 7
• zastrzyki - 02 - 0.4
• implanty - 0.1 - 0.1
• wazektomia - 0.1 - 0.15
• kalendarzyk małżeński - ? - 15
• stosunek przerywany - 4 - 20
• metoda Billingsów - 0,9 - 23
• brak antykoncepcji - 80 - 90

WHO zauważa, że górna granica podanych wyżej liczb to ilość ciąż najczęściej powiązanych z niewłaściwym używaniem danej metody. Dlatego też dużo większą skutecznością cieszą się metody, które wykluczają ludzki margines błędu - świetnym przykładem mogą być tu implanty. Indeks może posłużyć też jako wskazówka do tego, by z powagą podchodzić do stosowania się do instrukcji użytkowania antykoncepcji. Jak widać na powyższym przykładzie, prawidłowo stosowane metody antykoncepcji gwarantują większą efektywność.

Jak dobrać antykoncepcję?

Antykoncepcja to niezwykle indywidualna sprawa, zależna od osobistych preferencji. Dlatego wybór metody antykoncepcji warto zacząć od zadania sobie kilku ważnych pytań. Odpowiedzi pomogą na łatwiejszym dobraniu metody antykoncepcji na konsultacji lekarskiej, z zaufanym ginekologiem lub we własnym zakresie czy porozumieniu z partnerem lub partnerką.

Dobierając odpowiednią metodę zapobiegania ciąży, warto zastanowić się nad tym, czy antykoncepcja chronić ma przed ciążą, czy także przed infekcjami. Przed chorobami wenerycznymi w największym stopniu chronią prezerwatywy - dlatego w określonych przypadkach warto łączyć je z innymi metodami antykoncepcji.

Oprócz tego, biorąc pod uwagę indeks Pearla, trzeba rozważyć własną obowiązkowość - czy regularne przyjmowanie leków będzie problemem? Czy istnieje szansa, że środki antykoncepcyjne nie będą przyjmowane regularnie, co znacząco obniży ich skuteczność?

Wiele zależy także od regularności podejmowanego współżycia oraz ilości partnerów seksualnych.

Z całą pewnością należy rozważyć także kwestie zdrowotne - uczulenia i inne przeciwwskazania, w oparciu o które łatwiej będzie wytypować preferowane metody kontrolowania płodności. Każdy rodzaj antykoncepcji to także inne skutki dla organizmu. Dobierając odpowiedni rodzaj antykoncepcji, warto brać pod uwagę także ewentualne powikłania czy problemy zdrowotne mogące wystąpić jako reakcja na przyjmowanie leków.

Wybierając antykoncepcję nie należy również zapominać o emocjach i komforcie psychicznym.

Chociaż indeks Pearla wskazuje wyraźnie na najbardziej skuteczne metody, istnieją także inne czynniki, które mogą zapewniać poczucie bezpieczeństwa psychicznego, które warto wziąć pod uwagę.

Decydując się na konsultację z lekarzem w celu dobrania odpowiedniej metody antykoncepcji - warto pamiętać o tym, że kwestie związane z seksualnością to temat jak każdy inny, w szczególności dla lekarza specjalisty. Warto wykorzystać wizytę u lekarza rodzinnego czy ginekologa do tego, by rozwiać wszelkie wątpliwości w zakresie antykoncepcji, a w efekcie tego - dobrać idealną dla Twoich potrzeb metodę zabezpieczenia!