Zaburzenie osobowości borderline

Osobowość borderline

Osobowość borderline (z ang. borderline personality disorder), inaczej osobowość z pogranicza lub pograniczne zaburzenie osobowości, to zaburzenie polegające między innymi na niestabilności nastroju, zaburzeniach tożsamości oraz poczuciu niespełnienia i pustki. Charakteryzuje się przewagą negatywnych uczuć, lękiem przed porzuceniem, odrzuceniem i rozczarowaniem, brakiem umiejętności budowania stabilnych relacji z innymi ludźmi, szczególnie intymnych oraz problemami z postrzeganiem określonego wizerunku własnego "ja".

Czym jest osobowość borderline?

W dosłownym tłumaczeniu, borderline oznacza "pogranicze". Osobowość borderline nazywana jest również osobowością chwiejną emocjonalnie podtypu granicznego. Jest to zaburzenie, w którym pacjent wykazuje skłonność do podejmowania ryzyka różnego rodzaju, występują problemy z odżywaniem, patologiczne kłamanie, a nawet używanie substancji psychoaktywnych w celach eksperymentalnych. Osoby z borderline mają także skłonność do "palenia ze sobą mostów". Wolą zakańczać wszelkie kontakty jako pierwsi, niż żyć w niepokoju, że zrobi to druga osoba - czynność ta wynika ze strachu przed odrzuceniem.

W przypadku borderline można również mówić o tzw. "stabilnej niestabilności". Jest to stan, podczas którego stany emocjonalne i nastrój osoby są, tak jak sama nazwa mówi, niestabilne.

Osobowość borderline to zaburzenie, które dotyczy ok 1-2% społeczeństwa. Niektórzy badacze twierdzą, że zaburzenia te częściej dotyczą kobiet, inni - mężczyzn. Jednak zapada zgodność co do jednej kwestii - cechy osobowości borderline rozpoznawane są najczęściej u osób młodych.

Kiedy możemy mówić o zaburzeniach osobowości?

Na samym początku warto odpowiedzieć na pytanie czym są zaburzenia osobowości - z pewnością nie powinny być one traktowane jako choroba. Osobowość jest pewnym poziomem organizacji psychiki człowieka, na którą oddziałuje wiele czynników biologicznych, społecznych i psychologicznych. Wpływają one na całość kondycji psychicznej. Osobowość to proces psychologicznego przystosowania się. Od tego, jaka jest jej struktura zależy, czy u danej osoby pod wpływem wszelkich stresów wystąpią zaburzenia psychiczne, jak objawy depresyjne lub lękowe.

O zaburzeniach osobowości mówimy wtedy, kiedy stwierdzi się takie cechy tej przypadłości, które nie są podatne na zmianę i utrudniają pacjentowi normalne funkcjonowanie oraz przystosowanie się do otaczającej go rzeczywistości.

Przyczyny zaburzenia osobowości typu borderline

Przyczyny występowania osobowości typu borderline nie są dokładnie zbadane i określone jednoznacznie. Zdania na ten temat są w środowisku naukowym i medycznym podzielone. Niektórzy naukowcy wskazują na czynniki biologiczne oraz genetykę. Istnieją takie czynniki genetyczne, które mają wpływ na chwiejność emocjonalną czy nasilone odczuwanie lęku.

Przyjmuje się również, że wpływ na borderline mają traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa, rodzina i środowisko. Lęk przez porzuceniem, brak stabilności oraz zakłócona stabilność emocjonalna mogą być skutkiem błędów w wychowaniu pacjenta albo wystąpieniem zaburzenia u jednego czy obojga rodziców. Jakie błędy w wychowaniu przyczyniają się do rozwoju borderline? Może być to niewłaściwe traktowanie w dzieciństwie, ciągły krytycyzm, brak okazywaniu uczuć dziecku a także zła komunikacja. Pacjent, który doświadczył wyżej wymienionych czynników, nie posiada poczucia bezpieczeństwa, w związku z czym jest w stanie wykształcić w sobie ogromny lęk przed porzuceniem, nadmierny negatywizm czy ogólną chwiejność emocjonalną.

Charakterystyczne dla osobowości borderline jest dyskomfort, który znacznie wpływa na pogorszenie funkcjonowania w środowisku społecznym, rodzinnym i zawodowym. Co więcej, osoba chora, posiada również częste kłopoty w pracy, złe samopoczucie, źle radzi sobie ze stresem oraz ma trudność w nawiązywaniu kontaktu z innymi.

Osobowość borderline - objawy

Objawy przejawiają się w nastawieniu danej osoby, jej przekonaniach i zachowaniu. Przeważają u niej negatywne emocje - stale odczuwają złość, niepokój, gniew, wstyd a także znudzenie samym sobą, innymi oraz światem. Doprowadzają do tego, że osoba ta z biegiem czasu jest coraz bardziej zestresowana. Mamy tu do czynienia ze zjawiskiem błędnego koła - negatywne emocje silnie wpływają na stres, a on na emocje.

Kiedy osoba jest pod wpływem silnego stresu mogą pojawić się sztuczne wyobrażenia dotyczące świata, ludzi i zdarzeń lub objawy paranoidalne, często wymagające leczenia szpitalnego. Przez brak umiejętności przezwyciężenia stresu i sytuacji kryzysowej "tonie" ona w panice i niepokoju. Osoba z zaburzeniem osobowości borderline ma w nawyku wchodzenia w niestabilne i toksyczne związki, które prowadzą do emocjonalnych kryzysów. Często mogą doprowadzać do aktów agresji, przemocy oraz autoagresji - prób samobójczych, szantażów emocjonalnych czy okaleczania się.

Cechy charakterystyczne podczas występowania zaburzenia osobowości borderline to:

• niestabilny obraz własnej osoby oraz otoczenia,
• impulsywność i częste napady gniewu,
• krytykowanie innych i obwinianie otoczenia za własne niepowodzenia,
• częste wywoływanie konfliktów i kłótliwość,
• niestabilność emocjonalna i zaburzenia nastroju, które powodowane są błahymi sprawami,
• wyidealizowanie obecnego partnera, ale tylko do czasu pierwszej kłótni i aktu zazdrości,
• brak umiejętności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, postrzegania świata w czarno-białych barwach,
• skłonność do podejmowania różnego rodzaju impulsywnych decyzji,
• nawracające natręctwa,
• skłonność do samookaleczania,
• wysokie ryzyko występowania zaburzeń odżywiania (anoreksja, bulimia),
• tendencje do manipulowania innymi,
• popadanie z euforii w załamanie - brak stanów pośrednich.

Nie wszystkie wyżej wymienione cechy i zachowania muszą występować jednocześnie. Należy pamiętać, że osoby borderline widzą negatywnie cały świat - w tym samych siebie. Będąc w związku, mogą one czuć przymus ciągłego zapewniania o swoich uczuciach. Z tego powodu, są również bardzo zazdrosne - żyją w ciągłym i silnym strachu przed porzuceniem oraz myślą nad tym, że zostaną w bardzo szybkim czasie "zastąpione".

Osoby z zaburzeniami osobowości typu borderline często tkwią w toksycznych relacjach, w których dochodzi nawet do przemocy fizycznej i fizycznej. Boją się one porzucenia tak bardzo, że grożą samookaleczaniem czy popełnieniem samobójstwa. Wszystko po to, aby zmusić drugą osobę do pozostania przy niej.

Osobowość borderline należy zawsze separować ze zmianami zachowania, które najczęściej są rezultatem np. długotrwałego stresu, nadużywania substancji psychoaktywnych czy zaburzeniami nastroju.

Metody leczenia pacjentów z osobowością borderline

Zaburzenie to wymaga leczenia wielokierunkowego, m.in. psychoterapii oraz leczenia farmakologicznego zaleconego przez lekarza psychiatrę. W momencie pojawienia się u pacjenta nadmiaru myśli samobójczych lub kiedy występuje zagrożenie podjęcia takiej próby, poddaje się go hospitalizacji, jednak są to skrajne przypadki.

Psychoterapia

Największą skuteczność terapeutyczną przynosi terapia poznawczo-behawioralna. Jej celem jest uzmysłowienie pacjentowi mechanizmów odpowiadających za jego zachowania, nastroje i przekonania. Ludzie z osobowością typu borderline myślą w barwach czarno-białych, albo coś jest dobre, albo złe. Psychoterapia pozwala pokazać im inne możliwe rozwiązania i oceny.

Innym przykładem terapii stosowanej w leczeniu borderline jest MBT - terapia oparta na mentalizacji, czyli aktywności umysłowej, polegającej na przypisywaniu innym osobom stanów mentalnych. MBT pozwala rozumieć zachowania społeczne oraz pomaga w tworzeniu stabilnych relacji. Pacjenci, którzy korzystają z tej terapii uczą się, jak rozpoznawać poszczególne stany, a także czym są one spowodowane.

Terapia schematów to podejście integracyjne, wykorzystujące techniki poznawczo-behawioralne. Podczas jej trwania, pacjent skupiony jest na swoim życiu codziennym oraz traumatycznych przeżyciach z dzieciństwa.

W leczeniu wykorzystuje się wiele, mniej lub bardziej popularnych terapii, jak trening oswajania stresu, psychoterapię ekspresyjną, terapię psychodynamiczną czy psychoanalizę.

Farmakologia

W przypadkach, gdy u pacjentów występują epizody psychotyczne, maniakalne, depresyjne lub nerwicowe, psychoterapia łączona jest z farmakologią. Działania te, mają zazwyczaj charakter doraźny. Ich celem jest zmniejszenie nasilenia poszczególnych objawów, a nie "wyleczenie" zaburzeń osobowości.

Przy leczeniu farmakologicznym wymienia się:

• leki przeciwdepresyjne - pomagają zwalczać lęki, depresję czy złość,
• leki przeciwpsychotyczne - pomagają tym pacjentom, u których wystąpiły zaburzenia psychotyczne,
• leki stabilizujące nastrój - niwelujące takie objawy jak gniew, niezadowolenie, drażliwość czy wybuchowość.

Jakie są kryteria rozpoznawania osobowości?

Pod uwagę bierze się dwa główne kryteria diagnostyczne borderline: ICD-10 oraz DSM-IV. Klasyfikacja ICD-10 dotyczy osobowości chwiejnej emocjonalnie, obejmującej dwa podtypy:

1. impulsywny - skłonność do konfliktów, kłótliwość, łatwość do reagowania gniewem lub przemocą, niestabilny i kapryśny nastrój czy trudności z podtrzymaniem działań, nie przynoszących szybkiej satysfakcji,
2. borderline - musi spełnić przynajmniej trzy spośród poniżej wymienionych cech:

• stałe uczucie wewnętrznej pustki,
• groźby popełnienia samobójstwa lub próby samobójcze,
• niejasność dotycząca własnej osoby,
• próby uniknięcia potencjalnego porzucenia,
• brak precyzyjnych celów i preferencji.

Jeżeli chodzi klasyfikację DSM-IV, osobowość borderline zdefiniowana jest tutaj jako wzorzec zachowań zdominowany niestabilnością w relacjach interpersonalnych, ocenie samego siebie, a także w zakresie emocjonalnym z wyraźnie zaznaczoną wybuchowością. Aby ustalić takie rozpoznanie, musi przez dłuższy czas utrzymywać się co najmniej pięć z poniższych cech:

• niestabilność emocjonalna, drażliwość i lęk, trwające kilka godzin,
• przewlekłe uczucie pustki,
• przemijające myśli o charakterze paranoidalnym lub objawy dysocjacyjne, związane ze stresem,
• nieustające podejmowanie wysiłków, mających na celu pomóc w uniknięciu realnego oraz wyimaginowanemu odrzucenia,
• niestabilne, ale intensywne związki z innymi ludźmi,
• impulsywność w przynajmniej dwóch obszarach, które mogą być dla pacjenta destrukcyjne (używanie substancji psychoaktywnych, ryzykowne prowadzenie samochodu, napadowe objadanie się, wydawania pieniędzy w dużych ilościach),
• groźby, próby samobójcze bądź okaleczanie się,
• silny gniew, który nie jest adekwatny do sytuacji, bądź brak kontroli nad jego wybuchami,
• zaburzenia tożsamości, niewłaściwy obraz samego siebie i poczucia własnego ja.

Jak postępować z ludźmi z zaburzeniami osobowości borderline?

Osoba u której przejawiają się zaburzenia osobowości, negatywnie oddziałuje na inne osoby przebywające w jej otoczeniu. Bywa to niezmiernie bolesne i trudne zarówno dla rodziny, znajomych, przyjaciół, jak i terapeutów oraz lekarzy. U najbliższych osób może pojawić się poczucie winy, lęk, bezsilność a nawet złość czy niechęć. Dlatego tworząc związek z osobą z zaburzeniami borderline trzeba pamiętać o kilku ważnych zasadach. Należy przede wszystkim znaleźć jak największą ilość informacji na temat borderline i charakterystycznych dla niego zachowań - pomoże to odpowiednio zareagować w trudnych sytuacjach. Trzeba także pracować nad właściwą komunikacją, uważnie słuchać partnera i unikać konfliktów. Nie należy zmuszać go do terapii bądź leczenia, jednak nie powinno się rezygnować z namawiania do ich podjęcia.

Osobowość borderline a dane statystyczne

Jedni badacze szacują, że wskaźnik częstotliwości występowania osobowości borderline w populacji ogólnej w społeczeństwach europejskich i amerykańskim wynosi 0,7–1,8%, a inni wskazują przedział 0,2-2,8%.

Starsze badania mówiły, że osobowość z pogranicza znacznie częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Podawano, że kobiety stanowią ok. 70–75% osób z takim rozpoznaniem. Sądzono również, że u kobiet współwystępują częściej zaburzenia odżywiania niż u mężczyzn. U nich natomiast, częściej stwierdzano cechy osobowości antyspołecznej. Aktualne wyniki badań epidemiologicznych w populacji amerykańskiej podają częstość występowania tego zaburzenia na przestrzeni życia na poziomie 5,9%, z podobną częstotliwością zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn - 6,2% oraz 5,6%.

Nie jest możliwe określenie skali osób wśród polskich pacjentów, ponieważ jedyne badania dotyczące zaburzeń psychicznych w Polsce (EZOP), w ogóle nie objęło zaburzeń osobowości.