Zespół Aspergera (zaburzenie ze spektrum autyzmu)

Zmiany w klasyfikacji Zespołu Aspergera i autyzmu

Zgodnie z najnowszą wiedzą medyczną w styczniu 2022 roku zmieniła się klasyfikacja Zespołu Aspergera!

Postęp naukowy ma to do siebie, że z czasem weryfikuje niektóre - często przestarzałe- teorie. W ciągu ostatnich lat wielokrotnie zmieniały się sposoby klasyfikowania różnych schorzeń; czasem całkowicie wykreślano je z list przypadłości zdrowotnych, a czasem łączono z innymi, szerszymi jednostkami chorobowymi.

Nie inaczej stało się z Zespołem Aspergera. Na początku 2022 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) przyjęła nową Międzynarodową Klasyfikację Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-11). Kraje członkowskie WHO mają teraz pięć lat na wdrożenie nowej klasyfikacji; w tym czasie odbywać będą się prace z zakresu tłumaczenia ICD-11, konsultacje i szkolenia.

ICD-11 w porównaniu do ICD-10 wyróżnia sposób kodowania jednostek chorobowych oraz wiele zmian w klasyfikacjach tychże. Do IDC-11 dodano między innymi zaburzenia odżywiania, zaburzenia związane z uzależnieniem od gier czy zespół przewlekłej żałoby. Zmieniono również klasyfikację Zespołu Aspergera.

Zespół Aspergera i autyzm należą do zaburzeń neurorozwojowych. Do rozpoznania obu przypadłości używa się podobnych kryteriów, w oparciu między innymi o te same objawy. Różnice między Zespołem Aspergera a autyzmem kryją się jedynie w nasileniu symptomów, a nie w ich charakterze. Właśnie dlatego z nowej klasyfikacji usunięto między innymi takie diagnozy jak Zespół Aspergera czy autyzm dziecięcy. Zastąpił je nowy, szerszy znaczeniowo termin zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD). By doprecyzować diagnozę, lekarz będzie mógł skorzystać z kodów i nazw, które umożliwiają dokładniejsze określenie przypadłości konkretnego pacjenta.

Usunięcie podziału na Zespół Aspergera i autyzm wynika z lepszego zrozumienia obu problemów zdrowotnych. Jeszcze 20-30 lat temu zakładano na przykład, że w parze z autyzmem idą nierozerwalnie zaburzenia poznawcze - obniżone tempo rozwoju intelektualnego, upośledzenie funkcjonalne języka i inne. Zespół Aspergera proponowano jako przypadłość opierającą się o te same objawy, ale wykluczającą upośledzenie intelektualne pacjenta. Współcześnie wiadomo jednak, że autyzm w większości przypadków nie koreluje z poziomem inteligencji; wprowadzone w ICD-11 porzucenie nieprawidłowego podziału opartego o błędne przekonania ułatwi diagnozowanie zaburzeń ze spektrum autyzmu.

Czym jest zespół Aspergera?

Jest to zaburzenie rozwojowe, charakteryzujące się opóźnieniem lub nieprawidłowością w sferze rozwijania relacji społecznych, komunikacji, zachowania bądź funkcji poznawczych wraz z zaburzeniami funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Należy ono do grupy całościowych zaburzeń rozwojowych. Często Zespół Aspergera diagnozowany jest u dzieci w wieku 6-8 lat, czyli w okresie wczesnodziecięcym - przedszkolnym lub szkolnym. Jest to łagodniejsza forma spektrum autyzmu dziecięcego.

Zaburzenia rozwoju przejawiają się głównie w trzech sferach:

• komunikowania się,
• interakcji społecznych,
• zachowania i zabawy

Zaburzenie nie powoduje nieprawidłowości w rozwoju umysłowym. Zespół Aspergera i zaburzenia ze spektrum autyzmu posiadają pewne wspólne cechy. Są to między innymi problemy społeczne czy wycofanie. Pozwala on jednak samodzielnie funkcjonować. Osoby dorosłe z tą przypadłością bardzo często są uważani za zamkniętych w swoim świecie introwertyków. Co ciekawe, zaburzenie to częściej ujawnia się u chłopców. Leczenie Zespołu Aspergera opiera się przede wszystkim na terapii.

Zespół Aspergera - przyczyny

Przyczyny Zespołu Aspergera nie są one do końca wyjaśnione. Do tej pory nie odkryto genu odpowiedzialnego za wystąpienie Zespołu Aspergera, chociaż już Hans Asperger sugerował podłoże genetyczne w swoich badaniach. Można jednak odziedziczyć skłonności do wystąpienia zaburzeń ze spektrum autyzmu. Podejrzewa się, że na rozwój Zespołu Aspergera mogą wpływać m.in.:

• uraz okołoporodowy lub na etapie życia płodowego,
• predyspozycje biogenetyczne,
• obciążenie metalami ciężkimi,
• mutacje genetyczne,
• uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego,
• zaburzenia procesów biochemicznych i neurochemicznych w obrębie mózgu,
• infekcje mózgu.

Objawy Zespołu Aspergera

Objawy zespołu Aspergera są mniej nasilone niż autyzm wczesnodziecięcy. Do diagnozy zespołu konieczne jest stwierdzenie objawów autystycznych w zakresie interakcji społecznych, zachowania i zabawy, lecz bez ewidentnych zaburzeń rozwoju mowy i przy prawidłowym funkcjonowaniu intelektualnym. Pacjent z Zespołem Aspergera często przejawia nasilone, wyizolowane zainteresowania lub ograniczone, powtarzające się i stereotypowe wzorce zachowania i zainteresowań. Przypadłość ta może objawiać się w każdym wieku. Dotyczy zarówno dzieci i młodzieży, jak i dorosłych.

Zespół Aspergera i autyzmu u dzieci objawia się poprzez:

• obojętność lub awersję do kontaktu fizycznego (niechęć do przytulania, sztywnienie, brak wyciągania rąk do matki, wyrywanie się podczas przytulenia),
• brak uśmiechu na widok twarzy matki, niereagowanie na zbliżenie się lub brak potrzeby obecności i uwagi osób bliskich oraz opiekunów,
• aktywne unikanie kontaktu wzrokowego (zasłanianie oczu, odwracanie twarzy),
• brak reakcji na głos rodziców, brak zainteresowania innymi dziećmi,
• reakcje lękowe wobec hałasów domowych czy nieszkodliwych obiektów,
• trudności ze snem.

Z wiekiem dochodzą takie objawy jak:

• koncentracja na informacjach dotyczących spraw, będących w kręgu tylko wąskich zainteresowań,
• brak umiejętności podtrzymania rozmowy,
• małe rozumienie sytuacji społecznych,
• brak zainteresowania uczestnictwem w zabawach i podtrzymywania relacji z rówieśnikami,
• trudności w relacji z innymi,
• nadmierna aktywność i impulsywność,
• deficyty w zakresie myślenia abstrakcyjnego, trudności w porządkowaniu i przetwarzaniu informacji,
• nadmierna fiksacja na pojedynczych szczegółach, cechach przedmiotu lub problemach. Osoby z Zespołem Aspergera mogą często szukać stymulacji wzrokowej, poszukiwać poruszających się obiektów lub rzeczy spokojnych i statycznych.
• opór przed zmianami i skłonności do zachowywania stałości, przykładowo w sferze wykonywania codziennych czynności.

Wspomniane objawy i zachowania mogą pojawiać się w różnych kombinacjach i poziomach nasilenia. Te, które z reguły uda się zaobserwować u dziecka, utrzymują się zwykle w okresie dorastania. Nie muszą one występować u każdej osoby z tym zaburzeniem.

Rozpoznanie syndromu Aspergera

Nie można wyleczyć Zespołu Aspergera, jednak jego wczesne zdiagnozowanie przez specjalistę i podjęcie terapii dają dużą szansę na wypracowanie większej samodzielności pacjenta i polepszenie jakości życia w czasie dorosłości. W momencie zarejestrowania pierwszych objawów warto od razu skontaktować się z psychiatrą, psychologiem lub neurologiem, w celu ustalenia wstępnej diagnozy. Pierwsze symptomy pojawiają się zazwyczaj powyżej trzeciego roku życia.

Początek edukacji szkolnej to również początek pojawienia się wyraźnych sygnałów tzw. "niedopasowania w grupie". Nowy uczeń musi nawiązywać relacje z wieloma rówieśnikami i wtedy ujawniają się trudności w zrozumieniu reguł społecznych i określonych sytuacji. Dzieci z Zespołem Aspergera mogą także doświadczyć w tym okresie trudności w integracji czy radzeniu sobie z własnymi emocjami.

Dzieci ze zdiagnozowanym Zespołem Aspergera są bardziej narażone na powstanie innych problemów natury psychicznej, czyli współistniejących zaburzeń, jak depresja czy schizofrenia.

Istnieją przypadki, kiedy dziecko przed rozpoznaniem diagnozy Zespołu Aspergera bywa zdiagnozowane w kierunku ADHD, zaburzeń językowych, upośledzeń zdolności niewerbalnego uczenia się, zaburzeń ruchowych czy nastroju.

Zdarza się również, że osoby z Zespołem Aspergera diagnozowane są w wieku dojrzewania. Jest to czas bardziej złożonych interakcji społecznych. Coraz bardziej widoczne są trudności z organizacją zadań, planowaniem, interpretacją faktów, dotrzymywaniem terminów czy myśleniem abstrakcyjnym. Przez to osoby te, mogą mieć problemy w nauce. W tym okresie istotnie ważne są także związki z innymi - relacje z rówieśnikami nabierają komplikacji, co może doprowadzić do dezorientacji osoby z Zespołem Aspergera. Zdarzają się również przypadki, kiedy ZA diagnozowany jest dopiero w dorosłości.

Najbardziej aktualna klasyfikacja używana do diagnozowania to DSM-V. Nie wyróżnia ona Zespołu Aspergera jako osobnej jednostki lecz traktuje są jako część spektrum autyzmu, w wyniku czego specjaliści w diagnozie nie używają nazwy Zespół Aspergera, a spektrum autyzmu. Druga, to Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, która wyodrębnia zaburzenia "wewnątrz" spektrum w tym także Zespół Aspergera.

Zespół Aspergera wśród dorosłych

Choroba Aspergera jest głównie kojarzona z zaburzeniem wieku dziecięcego, która dzięki odpowiedniej terapii może być opanowana i nie będzie kolidować w życiu codziennym osoby dorosłej. Nie zawsze jednak jest ona zdiagnozowana w tym okresie. Jeszcze kilkadziesiąt lat wcześniej ignorowano objawy tego zaburzenia i często jej nie rozpoznawano.

Diagnoza Zespołu Aspergera u dorosłych bywa problematyczna, a biorąc pod uwagę zbieżność niektórych objawów, może zostać postawione inne rozpoznanie. Są one podobne jak u dzieci. Objawy u dorosłych to najczęściej:

• rytualizm w zachowaniach, który daje specyficzne poczucie bezpieczeństwa i komfortu psychicznego,
• problemy z nawiązywaniem więzi z innymi, zawieraniu nowych znajomości i podtrzymywaniu starych,
• nietypowe nawyki żywieniowe, prowadzące do niskiej wagi ciała,
• posiadanie nietypowych zainteresowań i aktywności fizycznych,
• nieumiejętność w podtrzymywaniu rozmowy,
• zaburzenia obsesyjno-kompulsywne np. częste mycie rąk lub obsesyjne liczenie zgromadzonych przedmiotów,
• zaburzenia pamięci proceduralnej - są to problemy z odruchowymi czynnościami, jak ubieranie się,
• błędne odbieranie bodźców zmysłowych,
• brak podzielności uwagi,
• agresja - nie jest typowa dla zespołu Aspergera.

Zespół Aspergera - rodzaje terapii

Leczenie obejmuje szereg metod. Polega na stosowaniu terapii, edukacji i treningów pod okiem specjalistów. Metoda dobierana jest na podstawie indywidualnych ustaleń i predyspozycji osoby z syndromem Aspergera. Dobór odpowiedniej terapii powinien być zawsze indywidualnie konsultowany ze specjalistą - psychologiem lub psychiatrą, po wywiadzie psychologicznym / psychiatrycznym.

Do sposobów radzenia sobie z zaburzeniem należą:

• psychoterapia behawioralno - poznawcza - zachowanie człowieka zależy od tego, jakie emocje odczuwa i co myśli. Celem tej metody jest zmiana myślenia pacjenta na temat samego siebie jak i innych ludzi oraz świata.
• zajęcia z integracji sensorycznej (IS) - dedykowane dzieciom; pomagają poprawniej analizować bodźce oraz przeciwdziałać nieprawidłowościom sensorycznym. Jej celem jest poprawa koordynacji ruchowej dziecka.
• trening umiejętności społecznych (TUS) - dedykowany dzieciom i młodzieży, która w jego trakcie uczy się określonych zachowań w pewnych sytuacjach, jak np. nawiązywanie nowych znajomości.
• terapia metodą kognitywną - ma na celu wspierać osoby z Zespołem Aspergera, pomóc w odbudowie podstawowych funkcji, dających możliwość prawidłowego dalszego funkcjonowania. Duży nacisk kładziony jest na rolę terapeuty przewodnika, który ma za zadanie akceptować, a nie zmuszać do pewnych zachowań wymaganych przez społeczeństwo.
• terapia behawioralna - model terapeutyczny ukierunkowany na zmianę obecnych zachować na takie, które są pożądane w społeczeństwie. Ich nauka opiera się na zasadzie nagród i kar. Stosuje się tu techniki behawioralne, mające na celu pomóc osobom z Zespołem Aspergera poprawnie funkcjonować wśród ludzi czy wykonywać codzienne czynności.

Osoby z zespołem Aspergera często są postrzegane przez otoczenie nie jako chore, ale dziwaczne, odmienne i źle wychowane. Dużą trudnością jest dla nich nawiązywanie kontaktów. Ze względu na słabe rozumienie i rozwinięcie umiejętności społecznych oraz niską zdolność przypisywania innym osobom stanów psychicznych, stają się często ofiarami maltretowania, odrzucenia oraz żartów.