Choroby cywilizacyjne to zespół tych dolegliwości, które bezpośrednio lub pośrednio wynikają z rozwoju technologicznego i cywilizacyjnego ludzkości. Należy do nich między innymi cukrzyca, którą dzieli się na kilka charakterystycznych typów, różniących się symptomami, powodami powstawania i leczeniem. W jaki sposób radzić sobie z cukrzycą? Dowiecie się tego z naszego artykułu!
Cukrzyca to choroba, która może dotknąć swoim działaniem bardzo szerokie grono osób - zarówno dzieci, jak i osoby starsze, tak mężczyzn - jak i kobiety. Z uwagi na to, warto przyjrzeć się jej uważniej. By dobrze zrozumieć cukrzycę, jej cechy, objawy i sposoby leczenia, należy najpierw poznać jej poszczególne rodzaje. Wyróżnia się aż cztery typy cukrzycy.
Cukrzyca typu 1 - charakterystyka przypadłości
Cukrzyca typu 1 - nazywana czasem cukrzycą insulinozależną, cukrzycą młodzieńczą lub cukrzycą insulinożerną - to choroba, którą uznaje się za przypadłość autoimmunologiczną. Tłumaczy to sposób jej powstawania; do cukrzycy tego rodzaju dochodzi, kiedy komórki układu odpornościowego zaczynają atakować trzustkę. W wyniku tego trzustka nie jest w stanie produkować insuliny - specyficznego hormonu, który odpowiada za rozkład cukrów w organizmie. W Polsce choruje na nią około 200 tysięcy osób, co stanowi od 5 do 10% wszystkich pacjentów cierpiących na cukrzycę w kraju.
Czynniki ryzyka wpływające na ryzyko zachorowania na cukrzycę typu 1
Uznaje się, że u podłoża cukrzycy typu 1 stać mogą czynniki genetyczne, co sprawia, że można uznać ja za chorobę dziedziczną.
Nieco ostrożniej lekarze podchodzą do łączenia cukrzycy tego typu z niedoborami witamin - mimo to zauważa się, że może być ona powiązana z niedoborami np. witaminy D.
Cukrzyca typu 1 dotyka głównie osoby w szczególnie młodym wieku. Najczęściej ujawnia się pomiędzy 10 a 16 rokiem życia. Sporadyczne przypadki występowania cukrzycy typu 1 u osób starszych można uznać za wyjątkowo rzadkie i stanowiące wyjątek od reguły.
Choroba wyróżnia się specyficznymi objawami, które ciężko jest przeoczyć. Należą do nich:
- kłopoty z apetytem
- nadmierne oddawanie moczu
- wzmożone pragnienie
- suchość skóry i błon śluzowych
- nieuzasadnione zmęczenie i senność
Jak leczyć cukrzycę typu 1?
Cukrzycę typu 1 najczęściej rozpoznaje się przypadkiem, w ramach kontrolnych badań krwi. W przypadku podwyższenia poziomu cukru we krwi, lekarz może zlecić dodatkowe badania, które pomogą potwierdzić diagnozę cukrzycy - powszechnie stosuje się w tym celu badanie moczu, z uwagi na dużą wiarygodność tego badania (obecność np. ciał ketonowych w moczu może wskazywać na cukrzycę).
Cukrzyca typu 1 należy do trudniejszej w leczeniu niż na przykład cukrzyca typu 2. Po rozpoznaniu choroby ważnym jest, by dokładnie wysłuchać instrukcji lekarza, który poinformuje o zasadach leczenia. W niektórych przypadkach konieczna może okazać się hospitalizacja (mająca na celu wyrównanie poziomu cukrów), jednak nie u każdego chorego jest ona wymagana.
Terapia cukrzycy typu 1 polega na leczeniu cukrzycy przy pomocy insuliny - podawanej w zastrzykach lub wlewem z pompy insulinowej. Chociaż ta metoda leczenia nie należy do przyjemnych - chorzy bardzo często narzekają szczególnie na same zastrzyki - warto pamiętać o tym, że przyjmowanie insuliny nie tylko pozwala pozbyć się objawów choroby, ale także jej powikłań, które w przypadku nieleczonej cukrzycy mogą narazić zdrowie pacjenta na poważne konsekwencje.
Cukrzyca typu 2 - cechy choroby
Cukrzyca typu 2, nazywana także cukrzycą osób dorosłych i cukrzycą nabytą, występuje u chorych zdecydowanie częściej niż typ 1. W tym przypadku przyczyną podwyższonego stężenia glukozy we krwi nie jest brak insuliny, ale jej nieprawidłowe działanie. Jak wskazuje powszechna nazwa typu 2, cukrzyca tego rodzaju dotyka głównie dorosłych. Stanowi przy tym najczęściej spotykany typ cukrzycy - określa się, że z populacji wszystkich chorych na cukrzycę, 90% stanowią osoby chorujące właśnie na cukrzycę typu 2.
Co wpływa na powstawanie cukrzycy typu 2?
Insulinooporność organizmu oraz upośledzenie organizmu umożliwiające wydzielanie insuliny - to główne powody wykształcania się choroby. Sama insulinooporność posiada podłoże genetyczne, co oznacza, że może być przekazywana z pokolenia na pokolenie. Warto jednak zauważyć, że również czynniki środowiskowe mogą wpływać na fakt pojawienia się choroby. Dużą rolę w powstawaniu choroby odgrywa otyłość, dlatego jako działania profilaktyczne - zaleca się zdrową dietę i ćwiczenia, które pozwolą uniknąć również innych przypadłości natury cywilizacyjnej.
Pierwsze objawy cukrzycy typu 2 są trudno wykrywalne, co zresztą charakterystyczne jest również dla typu 1 choroby. W typie 2 cukrzyca przez lata może rozwijać się w ukryciu, nie ujawniając wyraźnych objawów. Właśnie dlatego tak ważne są regularne badania okresowe - szczególnie u osób obciążonych genetycznym ryzykiem zachorowania na cukrzycę.
Szczególną uwagę zwracać należy na:
- uczucie towarzyszącej senności i zmęczenia, ogólne osłabienie organizmu
- częste oddawanie moczu lub oddawanie zwiększonej ilości moczu
- nawracające infekcje układu moczowo-płciowego oraz skóry
- zwiększone łaknienie i nadmierne pragnienie
- przybieranie na wadze (często pomimo braku zmian w nawykach żywieniowych)
- zwiększona masa ciała, tendencja do tycia
Oprócz tego rogowacenie ciemne skóry, stanowiące pogrubioną, ciemniejszą skórę, rozpoznawać należy jako charakteryzujące insulinooporność objawy skórne.
Miażdżyca a cukrzyca typu 2
Wśród powikłań związanych z cukrzycą typu 2 - na pierwszy plan wyraźnie wybija się choroby wieńcowe, jak miażdżyca. To jednocześnie jeden z najlepszych przykładów pokazujących wyraźne niebezpieczeństwa płynące z nieleczonej cukrzycy.
Cukrzyca typu drugiego jest chorobą, która przez wielu specjalistów uważana jest za równie groźną, co choroby niedokrwienne serca. Pogląd ten poparty jest statystykami zgonów - badania wskazują jasno, że ryzyko zgonów z powodów sercowo-naczyniowych jest u diabetyków niemalże takie samo, jak u osób chorujących na choroby wieńcowe.
Cukrzyca, jako choroba naczyń krwionośnych, wpływa również na powstawanie innych powikłań, uszkadzając - w wyniku hiperglikemii - naczynia krwionośne w wielu narządach, wywołując nefropatię, neuropatię czy retinopatię. W kontekście układu sercowo-naczyniowego, cukrzyca prowadzić może do zawału mięśnia sercowego, udarów mózgu czy właśnie wspomnianej wcześniej miażdżycy.
Właśnie z tych powodów cukrzycy nie powinno się pozostawiać samej sobie!
Cukrzyca typu 2 - diagnozowanie i leczenie
Podstawą diagnostyki osób podejrzewających u siebie cukrzycę typu 2 - jest doustny test obciążenia glukozą (z angielskiego - test OGTT, Oral Glucose Tolerance). Badanie, nazywane także krzywą cukrową, pozwala określić glikemię na czczo i po spożyciu specjalnie przygotowanego do tego celu roztworu glukozy. Wyniki badania - w oparciu o glikemię w 120 minucie po spożyciu roztworu glukozy - pozwalają określić stan chorego. Powyżej 200mg/dL diagnozowana jest cukrzyca.
Podstawą leczenia cukrzycy typu II jest przyjmowanie leków - jednak nie może ono zastąpić kompleksowej terapii cukrzycy. Bardzo ważna częścią leczenia diabetyka jest zrównoważona dieta oraz regularne ćwiczenia, które stanowią doskonałe działania uzupełniające leczenie. W wielu przypadkach konieczne jest również przyjmowanie insuliny.
W zakresie diety należy pamiętać o tym, by unikać cukrów prostych, miodu, napojów i soków, cholesterolu i alkoholu. Priorytetyzować warto pełnoziarniste produkty, żywność z bogatą zawartością błonnika, tłuszcze roślinne oraz posiłki bogate w witaminy i minerały.
Rozwój choroby kontroluje się badaniami. Także przy ich pomocy diagnozuje się cukrzycę typu 2 - pomaga w tym np. badanie stężenia glukozy we krwi. Wczesne wykrycie cukrzycy (np. na etapie nietolerancji glukozy) ułatwia jej leczenie.
Co to jest cukrzyca typu 3?
Cukrzyca, która stanowi dość niejednolitą chorobę, wyróżnia się kilkoma formami. Jedną z nich jest właśnie cukrzyca typu 3 - niedawno odkryty rodzaj cukrzycy, który określa się czasem jako cukrzycę wtórną.
W nazwie doszukać można się genezy choroby - powstaje ona w wyniku powikłań innych dolegliwości, które mogą swoim działaniem uszkodzić trzustkę, doprowadzając tym samym do upośledzenia produkcji insuliny.
Za choroby mogące prowadzić do powstania cukrzycy typu 3 uznaje się między innymi:
- nowotwory trzustki
- zapalenia trzustki o przewlekłym charakterze
- autoimmunologiczne choroby trzustki
- akromegalię
- przewlekłe stosowanie niektórych leków (należą do nich między innymi glikokortykosteroidy)
W kontekście objawów, cukrzyca typu 3 pokrywa się z symptomami choroby w typie 1 i 2. Dlatego tak ważnym jest to, by uważnie przyglądać się ewentualnemu wzmożonemu pragnieniu, tendencji do tycia, napadom głodu. Cykliczne badania, wykonywane regularnie w oparciu o podejrzane objawy, mogą pozwolić na szybkie wykrycie choroby i uniknięcie jej powikłań.
Jak rozpoznać cukrzycę typu 3? Diagnostyka i leczenie
Badania na cukrzycę typu 3 to przede wszystkim badania poziomu cukru we krwi. Pomiar glikemii, czyli badanie poziomu glukozy we krwi, może wskazać na ryzyko zagrożenia chorobą. W takim przypadku konieczna jest często dalsza diagnostyka, którą umożliwią dalsze testy zlecone przez diabetologa lub lekarza pierwszego kontaktu.
Cukrzyca typu 3, chociaż wyróżnia się od innych typów choroby sposobem powstawania, posiada wiele cech wspólnych z cukrzycą typu 1 i 2. Podobnie sprawa ma się w przypadku sposobów leczenia. Formę terapii pacjenta dostosowuje się do konkretnego przypadku i rodzaju problemu, który spowodował pojawienie się choroby; na przykład w niektórych przypadkach doustne leki przeciwcukrzycowe mogą okazać się nieskuteczne w typie 3 choroby, w zależności od powodu upośledzenia trzustki, odpowiadającej za wydzielanie insuliny w organizmie.
Hemoglobina glikowana - ważne badanie cukrzycy
Wśród badań powiązanych z cukrzycą - na szczególną uwagę zasługuje badanie hemoglobiny glikowanej, stanowiące jedno z wczesnych badań monitorujących stany przedcukrzycowe, umożliwiające rozpoznanie cukrzycy, ale również pozwalające ocenić skuteczność leczenia cukrzycy. Hemoglobina glikowana (HbA1c) powstaje w wyniku połączenie glukozy i hemoglobiny; oznaczanie poziomu HbA1c pozwala ocenić średnią wartość glukozy we krwi osoby chorej na cukrzycę w ciągu ostatnich 2-3 miesięcy.
Badanie zaleca się każdemu choremu na cukrzycę - w przypadku osób chorujących na cukrzycę typu 1 nawet do 4 razy w roku, w przypadku chorujących na cukrzycę typu drugiego - 2 razy do roku.
Hemoglobina glikowana uznawana jest współcześnie za kluczowy parametr monitorowania wyrównania cukrzycy.
Badanie hemoglobiny glikowanej wykonuje się w wielu przypadkach:
- diagnozując cukrzycę
- badając nieprawidłowości w poziomie cukru we krwi na czczo
- oceniając wyniki leczenia cukrzycy (np. działanie leków)
- kontrolując ryzyko przewlekłych powikłań cukrzycy
Istnieje wiele chorób, które mogą wykształcić się w trakcie ciąży - jedną z nich jest właśnie cukrzyca. Jej powstanie spowodowane jest zaburzeniem równowagi hormonalnej. Chorobę rozpoznaje się najczęściej między drugim i trzecim trymestrem ciąży, czyli między 17 tygodniem ciąży a jej rozwiązaniem.
Na dodatkową uwagę zasługuje także kwestia kobiet już chorujących na cukrzycę - w ich przypadku konieczna jest pełna opieka lekarzy i diabetologów, którzy będą w stanie prowadzić ciążę w taki sposób, by cukrzyca nie przysparzała ciężarnej i dziecku dodatkowych problemów zdrowotnych.
Cukrzyca ciężarnych to stan, który - jeśli pozostawić go samemu sobie, bez kontroli i opieki zdrowotnej specjalistów - może prowadzić do wielu powikłań, rozwoju nadciśnienia, infekcji układu moczowego i przedwczesnego porodu. Dlatego odpowiednie kontrolowanie cukrzycy ciążowej jest tak ważne!
Przyczyny cukrzycy ciążowej
Istnieje kilka czynników, które zwiększają ryzyko zachorowania kobiety na cukrzycę ciążową. Należą do nich:
- wiek (powyżej 35 roku życia wzrasta szansa na nabawienie się cukrzycy ciążowej)
- ilość urodzonych dzieci (ryzyko cukrzycy zwiększa się po urodzeniu więcej niż dwójki potomstwa)
- wcześniejsze zaburzenia gospodarki węglowodanowej
- otyłość
- nadciśnienie
- choroby jajników
- uwarunkowania genetyczne
Jak radzić sobie z cukrzycą ciążową?
Cukrzyca ciążowa, charakteryzująca się podobnymi objawami co inne typy cukrzycy, może i powinna być leczona zaraz po jej wykryciu - za pomocą odpowiednio dopasowanej diety oraz podawanej insuliny, która jest w pełni bezpieczna dla zdrowia dziecka.
Nieleczona cukrzyca ciążowa może być źródłem wielu problemów dotyczących nie tylko zdrowia matki, ale również i dziecka; dlatego szczególną uwagę należy zwracać na symptomy cukrzycy w trakcie wymienionych wyżej trymestrów ciąży.
Cukrzyca ciążowa w większości przypadków ustępuje po urodzeniu dziecka.
Insulina w cukrzycy - dawki i normy
Pamiętać trzeba, że każdy lek stosowany niezgodnie z jego założeniem - może szkodzić. Nie inaczej jest z insuliną, której nieodpowiednio dobrana dawka może mieć swoje przykre konsekwencje. Z uwagi na to lekarze często zapoznają pacjenta z objawami hipoglikemii i objawami hiperglikemii, które mogą powstawać w przypadku dawkowania nieodpowiedniej ilości insuliny.
Wspomniane wyżej przypadłości pojawiają się w przypadku zwiększenia lub zmniejszenia poziomu cukru we krwi. Norma cukru we krwi u dorosłych powinna wynosić od 70 do 99 mg/dl. Poziom cukru u osób starszych nie powinien natomiast przekraczać granicy 140-160 mg/dl.
Hipoglikemia to nic innego jak niedocukrzenie organizmu, a hiperglikemia - jego przecukrzenie, czyli wysoki poziom cukru we krwi osoby chorującej na cukrzycę. Powikłania i konsekwencje obu stanów mogą być wyjątkowo poważne. Mowa tu o uszkodzeniach układu nerwowego, śpiączce cukrzycowej (objaw nadmiaru insuliny), a nawet wykształceniu się zespołu hiperglikemiczno-hiperosmolarnego, który może skończyć się śmiercią.
Z uwagi na to, chorując na cukrzycę (lub opiekując się, czy mieszkając z cukrzykiem) warto jest przyswoić wiedzę dotyczącą pierwszej pomocy w przypadku cukrzycy. Pierwsza pomoc w przypadku hiperglikemii to kilka prostych kroków, które prawidłowo wykonane - mogą uratować życie. Na wstępie należy sprawdzić przytomność chorego, a następnie zbadać go przy pomocy glukometru i pomóc podać insulinę w zależności od uzyskanego wyniku. Jeśli chory jest nieprzytomny i nie oddycha, należy niezwłocznie wezwać pogotowie i rozpocząć resuscytację; jeśli funkcje oddechowe nie ustały, należy ułożyć chorego w pozycji bocznej bezpiecznej i zadbać o jego wygodę, utrzymanie ciepła organizmu oraz stałe kontrolowanie oddechu.
U osoby cierpiącej na hipoglikemię należy natomiast zwiększyć poziom cukru we krwi, podając cukrzykowi coś słodkiego do zjedzenia. W przypadku stwierdzenia braku przytomności, należy ułożyć chorego w pozycji bocznej bezpiecznej i kontrolować jego oddech, a w międzyczasie wezwać pogotowie ratunkowe.
W przypadku cukrzycy odpowiednia dieta cukrzycowa bywa nie tyle przydatna co konieczna. Jest ona w stanie bardzo ułatwić życie diabetyka, pozwalając na łatwiejsze kontrolowanie cukru we krwi.
Z dietą w cukrzycy bezpośrednio połączone jest zagadnienie indeksu glikemicznego - wskaźnika, który określa o ile procent podnie się się poziom cukru we krwi po spożyciu węglowodanów danego produktu. Pozwala on określić przybliżoną wartość tego, o ile podniesie się cukier diabetyka np. po zjedzeniu kolacji na podstawie jej składu. Ważny w kontekście diety pozostaje także ładunek glikemiczny, który określa w jaki sposób dany posiłek wpłynie na tak zwaną glikemię poposiłkową, dookreślając informacje wynikające z indeksu glikemicznego. Istotnym tematem dotyczącym diety jest także związek między cukrzycą a alkoholem; pamiętać trzeba, że nie każdy alkohol podnosi poziom cukru we krwi, jednak spożywając trunki alkoholowe chorując przy tym na cukrzycę, należy zachować szczególną rozwagę.
Odpowiednią dietę dla chorego na cukrzycę zawsze pomaga ułożyć lekarz, dzięki czemu zdecydowanie łatwiej określić można produkty i posiłki, które nie naraża diabetyka na skok lub spadek cukru.Przestrzeganie diety wymaga od chorego dużej samokontroli, ale w zamian za to pozwala na łatwiejsze kontrolowanie choroby.
