Otyłość

Choroby cywilizacyjne to ogromny problem - z jednej strony na tyle poważne, że odpowiadają za większość zgonów, do których dochodzi w skali roku, z drugiej; powszechnie bagatelizowane przez pacjentów, którzy często nie dostrzegają ich wpływu na swoje życie i zdrowie. Jedną z chorób cywilizacyjnych, która stanowi coraz większy kłopot, jest nadwaga i otyłość. Skąd biorą się otyłość i nadwaga, jakie problemy zdrowotne powodują, jak z nimi walczyć? Odpowiedzi dostarczy poniższy tekst!

Choroby cywilizacyjne - co to takiego?

Istnieje wiele przyczyn nadwagi i otyłości. Warto zaznaczyć, że u podstaw chorób nie zawsze leżą czynniki cywilizacyjne.

Na wzrost przypadków otyłości na świecie zwraca uwagę Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), która podkreśla, że do niedawna problem dotyczył prawie wyłącznie bogatych i wysoko rozwiniętych regionów świata. Współcześnie jest to przypadłość, która staje się problemem również w krajach charakteryzujących się średnim, a także niskim PKB.

Z tej perspektywy widać wyraźnie, że jest to choroba powiązana między innymi z tempem rozwoju. Jak wobec tego definiuje się choroby cywilizacyjne?

Choroby cywilizacyjne to grupa przypadłości, które związane są z postępem cywilizacyjnym. Wzrost tempa życia, ciągły stres, urbanizacja, uprzemysłowienie i degradacja środowiska - to najważniejsze czynniki odpowiadające za powstawanie tych problemów zdrowotnych, które określamy jako choroby cywilizacyjne. Od strony przyczyn środowiskowych - otyłość czy nadwaga to często choroba cywilizacyjna.

Nadwaga i otyłość - problem w ujęciu statystycznym

Dane, które udostępnia WHO, jasno wskazują na powagę problemu, który współcześnie stanowi otyłość; od roku 1975 liczba chorych na całym świecie potroiła się.

Jednocześnie w roku 2016 stwierdzono, że około 1.9 miliarda osób powyżej 18 roku życia charakteryzuje się nadwagą, a 650 milionów z nich - otyłością.

Warto podkreślić również to, że statystycznie co roku więcej osób na świecie umiera w wyniku otyłości i jej powikłań - niż z głodu.

Problem dotyczy nie tylko dorosłych, ale również i dzieci, u których (badając grupę poniżej 5. roku życia) stwierdzono nadwagę i otyłość w 39 milionach przypadków. W grupie 5-19 liczba ta była znacząco większa i w roku 2016 wynosiła ponad 340 milionów przypadków.

Czym jest otyłość i nadwaga - definicja i diagnostyka

Otyłość prosta to choroba przewlekła, powiązana bezpośrednio ze stanem, w którym nadmierna ilość tkanki tłuszczowej chorego występuje w nieodpowiednim stosunku do całkowitej masy jego ciała.

Otyłość i nadwaga to pojęcia często stosowane synonimicznie - jednak określają one dwa zupełnie inne stany.

Nadwagę i otyłość diagnozuje się między innymi na podstawie BMI - wskaźnika masy ciała. To sposób pomiaru masy ciała opracowany około 200 lat temu przez belgijskiego naukowca Adolpe’a Quetelet’a. Rozwiązanie bada zależność między wzrostem osoby, a jej wagą, pozwalając ocenić, czy waga badanego pozostaje w normie.

Wskaźnik BMI oblicza się poprzez podzielenie masy ciała (podanej w kilogramach) przez wzrost (w metrach) do kwadratu. Następnie wynik można porównać z gotową tabelą BMI, która przedstawia się następująco:

• mniej niż 16,0 - wygłodzenie
• 16,0–16,9 - wychudzenie
• 17,0–18,4 - niedowaga
• 18,5–24,9 - wartość prawidłowa
• 25,0–29,9 - nadwaga
• 30,0–34,99 - I stopień otyłości
• 35,0–39,99 - otyłość II stopnia
• więcej niż 40,0 - III stopień otyłości

Jak łatwo zaobserwować, wyróżnia się trzy stopnie otyłości oraz poprzedzający je stan - nadwagę, który należy traktować jako sygnał ostrzegawczy organizmu. Z nadwagi - zdecydowanie łatwiej jest dokonać redukcji masy ciała i wrócić do prawidłowej wagi, niż z otyłości czy wychudzenia.

Nieco inaczej oblicza się nadwagę u dzieci i otyłość u dzieci - na przykład na podstawie opracowanych przez WHO krzywych, które biorą pod uwagę inne czynniki niż tylko wzrost i wagę - jak na przykład wiek. Podejrzewając nadwagę lub otyłość u dziecka czy nastolatka - warto skonsultować swoje podejrzenia z lekarzem lub dietetykiem.

Nadwaga i otyłość - przyczyny

Istnieje ogromna liczba czynników, które mogą wpływać na powstawanie otyłości. W niektórych przypadkach otyłość nie jest związana ze złymi nawykami żywieniowymi, ale sama w sobie może być oznaką innego problemu, np. zmian hormonalnych czy zaburzeń metabolicznych. Właśnie dlatego jednym z podstawowych podziałów problemów z wagą jest rozróżnienie na otyłość pierwotną (wynikającą na przykład ze złej diety) i otyłość wtórną (będącą na przykład efektem schorzeń).

Czynniki cywilizacyjne, które wpływają na powstawanie otyłości, to przede wszystkim przyczyny środowiskowe, powiązane na przykład z nieprawidłowym odżywianiem. Wyróżnić można tu na przykład następujące przyczyny otyłości:

• nieregularne spożywanie posiłków
• jedzenie zbyt obfitych posiłków
• spożywanie posiłków o zbyt późnej porze

Trzeba pamiętać o tym, że ogromny wpływ na otyłość ma również odpowiedni dobór pokarmu. Dlatego też produkty wysoko przetworzone, bogate w konserwanty, w tłuszcze - z całą pewnością będą przyczyniać się do powstawania nadwagi i otyłości.

Inne czynniki powodujące otyłość to również powody psychologiczne; zbyt częste spożywanie posiłków znajduje swoje podłoże w zastępowaniu jedzeniem potrzeb emocjonalnych, wiele osób podjada w sytuacjach kryzysowych emocjonalnie z nawyku, by redukować stres. W najbardziej rozwiniętej formie można mówić o zespole kompulsywnego jedzenia, a nawet uzależnieniu od jedzenia. Inną przyczyną psychologiczną są zaburzenia apetytu, takie jak na przykład akoria - w przypadku której nie występuje uczucie sytości po zjedzonym posiłku.

Skutkami otyłości mogą być choroby takie jak cukrzyca czy zespół Cushinga.

Istnieje również szereg genów, które łączy się z nadmierną wagą. Zwiększają one ryzyko wystąpienia otyłości u posiadacza genu. Genem otyłości najczęściej określa się FTO; u posiadaczy tego wariantu genu ryzyko rozwoju otyłości jest dwa razy większe. Warto pamiętać, że nadal jest to jedynie predyspozycja do otyłości.

Profilaktyka otyłości - jak zapobiegać otyłości?

Otyłość zwiększa ryzyko chorób, które mogą zagrażać zdrowiu i życiu - to bez wątpienia poważny problem, któremu można jednak zaradzić, zapobiegając jego powstaniu.

Wbrew pozorom profilaktyka otyłości nie należy do trudnych. Należy po prostu z większą uwagą podchodzić do spożywanych pokarmów oraz sposobów ich spożywania. Pierwszym krokiem, który pozwoli zredukować szansę rozwinięcia się otyłości, jest zadbanie o zdrową dietę, zwiększając w niej spożycie żywności nieprzetworzonej, warzyw, owoców, ziaren czy zbóż. Te kwestie warto jest także omówić z lekarzem lub dietetykiem.

Drugim ważnym krokiem w profilaktyce otyłości i nadwagi jest aktywność fizyczna. Dla osób dorosłych zaleca się co najmniej 3 godziny ćwiczeń tygodniowo; jak łatwo policzyć, zaledwie pół godziny ćwiczeń dziennie pozwoli skutecznie zredukować szansę choroby. Aktywność fizyczna pozwala także rozładować stres, który należy brać pod uwagę jako czynnik rozwoju innych chorób - ale również i otyłości.

Powikłania otyłości

Powyżej znaleźć można informacje o skali otyłości i przyczynach jej powstawania - ale jakie w zasadzie są powody ku temu, by próbować pozbyć się otyłości lub nadwagi?

Istnieje szereg poważnych skutków zdrowotnych, które może mieć nadmierna otyłość. Zaliczyć można do nich nie tylko mniej lub bardziej poważne choroby, ale również śmierć. Konsekwencje otyłości nie należą więc do problemów, które powinno się ignorować.

Oto kilka z ważniejszych powikłań otyłości, z którymi mierzyć musi się chory. Mowa tu o:

• chorobach metabolicznych, takich jak na przykład cukrzyca typu 2
• chorobach układu pokarmowego, np. refluksie żołądkowo-przełykowym czy kamicy żółciowej
• wzroście ryzyka zachorowania na niektóre rodzaje chorób nowotworowych, np. raka piersi czy jajnika
• chorobach układu krążenia; nadciśnieniu, chorobie wieńcowej, udarze czy zawale serca
• chorobach nerek
• rozwoju zaburzeń emocjonalnych, takich jak depresja czy stany lękowe
• astmie
• zaburzeniach hormonalnych

Diagnozowanie otyłości

Otyłość łatwo jest zauważyć - posiłkując się wagą albo samodzielnie wykonanym testem BMI. Pomimo to, wizyta u lekarza jest niezbędna, by móc rozpocząć odpowiednie leczenie. W oparciu o listę zażywanych leków, chorób, jadłospis i szeroki wywiad - lekarz będzie w stanie rozpocząć szczegółową diagnostykę problemu, np. zlecając badania genetyczne czy badania w kierunku wykluczenia chorób, które mogłyby powodować cukrzycę.

Niezbędne będzie również przeprowadzenie badania fizykalnego, w którym - na podstawie masy ciała pacjenta, jego wzrostu i obwodów pasa i bioder - lekarz obliczy wskaźniki BMI i WHR. Podczas tego badania sprawdzana jest także zawartość tkanki tłuszczowej.

Dzięki wiedzy uzyskanej w wywiadzie i zleconych badaniach - lekarz będzie mógł przystąpić do leczenia otyłości.

Leczenie otyłości i nadwagi

Otyłość to złożony problem, na które nie istnieje jedno proste rozwiązanie: dieta-cud czy magiczna tabletka.l. Każda forma leczenia otyłości i nadwagi wymaga zaangażowania pacjenta i uważnego stosowania się do wytycznych lekarza i/lub dietetyka. W leczeniu otyłości często mogą uczestniczyć także specjaliści wielu dziedzin, tacy jak chirurg, fizjoterapeuta czy psycholog, który odpowiada na przykład za leczenie zaburzeń odżywiania, które mogą wpływać na powstawanie nadwagi.

Celem leczenia otyłości jest oczywiście redukcja masy ciała pacjenta, zmiana jego nawyków żywieniowych, lub wyeliminowanie przyczyn, które mogą powodować otyłość.

Dieta to podstawowa forma leczenia niefarmakologicznego. Powinna zostać opracowana w trosce o indywidualne potrzeby pacjenta, z wykluczeniem dolegających mu alergii pokarmowych, z uwzględnieniem zażywanych leków itp. Pomoże w tym dietetyk, którego zalecenia pomogą zmniejszyć kaloryczność posiłków, jednocześnie ubogacając je w niezbędne minerały, witaminy. Dieta redukcyjna, określana czasem po prostu jako redukcja - często stanowi dobre rozwiązanie w walce z nadwagą i otyłością. Ścisły plan żywieniowy, porzucenie używek (przede wszystkim alkoholu), regularne jedzenie małych porcji - potrafią zdziałać naprawdę wiele, jeśli chodzi o zwalczanie otyłości. Dietetyczne posiłki, opracowane z pomocą specjalisty, to oczywiście nie jedyne sposoby na to, by schudnąć.

Drugim ważnym elementem leczenia niefarmakologicznego, są oczywiście ćwiczenia. Rodzaj aktywności fizycznej warto omówić z lekarzem - nie wszystkie sporty czy formy treningu będą bowiem odpowiednie dla osób otyłych. Dobrym rozwiązaniem jest na przykład pływanie, jazda na rowerze, spacerowanie.

W leczeniu otyłości stosuje się również zróżnicowane formy terapii farmakologicznej, najczęściej celem eliminacji chorób powodujących cukrzycę, lub jeśli inne metody nie przyniosły oczekiwanego skutku. Oprócz tego warto wiedzieć, że leczenie farmakologiczne w większości przypadków należy łączyć z niefarmakologicznymi metodami leczenia otyłości.

W leczeniu otyłości stosuje się takie leki jak na przykład: semaglutyd, liraglutyd, orlistat albo bupropion, które hamują uczucie łaknienia i redukują głód.

W przypadkach szczególnie skrajnych - stosuje się również leczenie chirurgiczne. Istnieje kilka metod leczenia chirurgicznego, do najczęściej wykorzystywanych należy operacyjne ograniczenie wchłaniania składników pokarmowych oraz operacyjne ograniczenie pojemności żołądka. Są to jednak radykalne rozwiązania, do których wymagana jest kwalifikacja przez doświadczonego chirurga bariatrę.

Są to rozwiązania bardzo inwazyjne, związane z ryzykiem powikłań, dlatego sięga się do nich nieczęsto. Mimo tego, rokowania po podobnej operacji są zawsze lepsze, niż ryzyko powikłań u poważnie otyłych osób, które się jej nie podejmą.

Otyłość i nadwaga to problemy zdrowotne, które mogą prowadzić nie tylko do poważnych powikłań w postaci w postaci chorób, ale także do śmierci. Biorąc pod uwagę jak łatwo im zapobiegać - warto jest poświęcić chwilę na zastanowienie się nad tym, czy to, co spożywamy i to, jak żyjemy, na pewno nam służy.