Borelioza

Spacery po lesie to - zdawałoby się - samo zdrowie. Często zalecane są jako dobry sposób na utrzymanie odpowiedniej kondycji fizycznej i psychicznej, niosą jednak ze sobą pewne zagrożenia. Jednym z problemów, które mogą pojawić się podczas spacerów w lesie czy parku, są kleszcze - nosiciele groźnych chorób, w tym boreliozy. Czym jest borelioza, jakie są jej objawy i powikłania oraz jak leczyć chorobę? Te odpowiedzi znajdziecie w tekście!

Kleszcz - co to takiego?

Kleszcze to niewielkie stworzenia należące do rodziny pajęczaków. Posiadają cztery pary odnóży oraz charakterystyczne szczękoczułki, za pomocą których potrafią nie tylko utrzymać się na sierści zwierzęcia czy ciele człowieka, ale również rozpoznawać źródło ich pożywienia. Szczękoczułki kleszcza wyposażone są w gruczoły, które wydzielają środek znieczulający, przez co ugryzienie pajęczaka jest bezbolesne.

Pomimo tego, że ugryzienie przez kleszcza, który żywi się krwią swojego nosiciela jest bezbolesne - może prowadzić do wielu problemów zdrowotnych. Kleszcze mogą infekować swoich nosicieli wieloma chorobami, wśród których wymienić można między innymi odkleszczowe zapalenie mózgu, erlichiozę monocytarną, ludzką anaplazmozę granulocytarną - i boreliozę.

Borelioza - co to takiego?

Borelioza z Lyme, jak czasem określana jest choroba, rozpoznawana była jako jednostka chorobowa na długo przed rokiem 1975 (czego dowodzą szczątki zachowanych w bursztynie kleszczy). Jednak to właśnie wtedy, w mieście Lyme w stanie Connecticut, po raz pierwszy udało się odkryć drobnoustroje odpowiedzialne za rozwój choroby. William Burgdorfer, który odpowiadał za ich odkrycie, w roku 1982 dokonał kolejnego przełomu w historii analizy choroby - wyizolował z kleszcza bakterie Borrelia burgdorferi, krętki, które od tego momentu nosiły nazwę na jego cześć. Tym samym powiązał przyczynę choroby z ugryzieniem niewielkich pajęczaków.

Borelioza jest więc przewlekłą, układową chorobą zapalną, , która przenoszona jest przez kleszcze w skutek ich ugryzienia. Obok odkleszczowego zapalenia mózgu jest jedną z częściej przenoszonych chorób, za dystrybucję których odpowiadają kleszcze.

Trzeba jednak wiedzieć, że ugryzienie kleszcza to prawdopodobnie nie jedyny sposób na to, by zarazić się boreliozą. Sugeruje się, że zachorowania na boreliozę mogą być powodowane także przez inne czynniki, takie jak:

• zarażenie skórne - za które odpowiada nie ugryzienie kleszcza, a wtórne wtarcie w uszkodzoną skórę jego wydzieliny, na przykład po ekstrakcji pajęczaka
• zarażenie oddechowe - do którego może dojść w wyniku wdychania powietrza zanieczyszczonego przez wydzieliny kleszcza
• zakażenie przez pokarm - w wyniku spożywania produktów mlecznych, które pochodzą od zwierząt zarażonych boreliozą

Boreliozę czasem dzieli się na trzy konkretne rodzaje choroby, uzależnione od narządu lub układu, który został objęty działaniem krętków Borrelii. Rozróżnia się więc boreliozę kardiologiczną, stawową oraz neuroboreliozę.

Borelioza jest chorobą przewlekłą, która nie należy do łatwych w rozpoznaniu. Często ciężko jest zdiagnozować ją, jeśli chory nie zwróci uwagi na charakterystyczne objawy lub nie znajdzie kleszcza na swoim ciele. Występujący w chorobie rumień, który stanowi jeden z wczesnych objawów zakażenia, nie pojawia się u wszystkich chorych, a w wielu przypadkach - pozostaje niezauważony. Na podstawie jakich objawów można wobec tego rozpoznać chorobę?

Borelioza - objawy schorzenia

Jednym z najprostszych sposobów na zorientowanie się, że pacjentowi może grozić borelioza, jest znalezienie wkłutego w ciało kleszcza. Trzeba jednak pamiętać o tym, że nie każdy pajęczak przenosi krętki Borreli.

Na uwagę zasługują z całą pewnością opisane wcześniej objawy skórne, wśród których można wyróżnić nie tylko rumień wędrujący, ale także zmiany zapalne w okolicy ugryzienia kleszcza oraz przewlekłe zanikowe zapalenie skóry, wyglądem przypominające siniaka.
Rumień wędrujący to jeden z najwcześniejszych objawów choroby. Niestety, szacuje się, że występuje u około 75% chorych. Rumień pojawia się na skórze około tydzień po ukłuciu kleszcza i może utrzymywać się na niej aż do czterech tygodni. Rumień, w swojej rozwiniętej formie, przypomina czerwoną plamę o kształcie zbliżonym do okręgu. Rzadko kiedy rumień przybiera inny, nietypowy wygląd (na przykład postać dwóch plam). Zmiana skórna, która utrzymuje się i rozwija nawet przez kilka lat trwania choroby, to także miejscowe zabarwienie dolnych części kończyn (nietypowy odcień sinej czerwieni).

Inne symptomy choroby to objawy ogólne, które często towarzyszą objawom skórnym. Należy do nich wiele oznak choroby, które często mylone są z grypą. Należą do nich bóle mięśniowe, ogólne osłabienie, gorączka, bóle głowy. W tym czasie chorobę mogą wyróżniać również objawy ze strony stawów oraz objawy ze strony różnych narządów.

Objawy narządowe boreliozy dotyczą nie tylko stawów, ale również układu nerwowego czy serca. Objawy narządowe pojawiają się jednak dopiero w późniejszych fazach choroby, występując u chorych na długo po pojawieniu się objawów skórnych. Skutkują zaburzeniami pracy serca oraz potencjalnymi stanami zapalnymi, na przykład wsierdzia czy mięśnia sercowego.

Symptomy ze strony układu nerwowego, charakterystyczne dla neuroboreliozy (która stanowi do 40% wszystkich przypadków choroby) mogą występować nawet po kilku latach od ugryzienia przez kleszcza, mając przy tym tendencję do narastania. Wśród objawów można rozpoznać drżenie mięśni, porażenie nerwów, kłopoty z koncentracją, niedowłady, bóle korzeniowe, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenie mózgu, stany otępienne, zmiany charakteru.

Objawy boreliozowego zapalenia stawów to między innymi bóle kostno-stawowe, bolesność stawów, subiektywne objawy w postaci odczuwania przez chorego zwiększenia temperatury stawu oraz obrzęki stawów. Nawracające, przewlekłe i ostre zapalenia stawów to symptomy, które należy rozpatrywać jako potencjalnie wskazujące na boreliozę; mimo to, często choroba mylona jest z RZS, czyli reumatoidalnym zapaleniem stawów, które to schorzenie wykazuje podobne objawy.

Borelioza, jak łatwo można domyślić się na podstawie powyższych informacji, to choroba dość trudna w rozpoznaniu na podstawie samych objawów, które często charakteryzują się jedynie zmianami skórnymi, którym towarzyszyć mogą objawy grypopodobne, stanowiąc problem łatwy do zbagatelizowania dla chorego.

Fazy rozwoju boreliozy

Borelioza to choroba przewlekła, przenoszona przez kleszcze, wyróżniająca się objawami, na podstawie których często trudno rozpoznać schorzenie. Jest to problem postępujący, który w organizmie chorego może rozwijać się przez długi cza, najpoważniejsze symptomy przejawiając dopiero po kilku latach od zakażenia. W związku z tym chorobę dzieli się na fazy, które określają stopień jej rozwoju. Etapy choroby zostały dokładnie opisane w wytycznych Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy, dotyczących boreliozy z Lyme.

Faza wczesna miejscowa boreliozy to etap, który trwa do około miesiąca po ukąszeniu przez kleszcza; wyróżnia się częstą obecnością rumienia wędrującego lub chłoniaka limfocytarnego oraz objawami grypopodobnymi. Zdiagnozowana na tym etapie - borelioza jest zdecydowanie prostsza do leczenia, minimalizowane jest również ryzyko późniejszych powikłań.

Rozsiana faza wczesna boreliozy to etap, który rozpoczyna się po kilku tygodniach od zakażenia. W tym czasie może dojść do przedostania się krętków do konkretnych narządów lub układów chorego, gdzie rozpoczynają proces namnażania. Pojawiają się pierwsze objawy ze strony narządów, takie jak zmiany kardiologiczne czy neurologiczne. Często do symptomów należy zmęczenie, bóle mięśni i stawów.

Późna faza przewlekła boreliozy rozwija się w organizmie chorego nawet do kilku lat. W jej trakcie problemy zdrowotne nasilają się, objawy ze strony kardiologicznej, neurologicznej i symptomy ze strony stawów stają się poważniejszym kłopotem dla zdrowia pacjenta. Na tym etapie może wystąpić między innymi zapalenie stawów, zapalenie mózgu czy zanikowe zapalenie skóry kończyn. Występuje męczliwość i wycieńczenie organizmu.

Biorąc pod uwagę te informacje - w jaki sposób rozpoznaje się boreliozę?

Diagnostyka boreliozy

Podobnie jak w przypadku wielu innych chorób przewlekłych - wczesne rozpoznanie boreliozy to duży krok w kierunku szybkiego wyleczenia pacjenta. Niestety, diagnoza problemu nie zawsze bywa łatwa.

Lekarz pierwszego kontaktu, na podstawie wywiadu z pacjentem, nie zawsze jest w stanie ustalić, że doszło do ukąszenia przez kleszcza, które mogło być początkiem choroby. Pierwsze objawy, takie jak rumień czy symptomy grypopodobne - często bywają bagatelizowane przez pacjentów i pomijane w wywiadzie. Jeśli lekarzowi nie uda rozpoznać się choroby na wczesnym etapie (na przykład; kiedy występował rumień wędrujący, który można rozpoznać jako symptom boreliozy z Lyme), konieczne jest poszerzenie wachlarza działań diagnostycznych. W takim przypadku z pomocą przychodzą dwustopniowe testy serologiczne.

Dwustopniowe testy serologiczne to dobre rozwiązanie, pozwalające potwierdzić lub wykluczyć boreliozę jako chorobę w organizmie pacjenta. Najczęściej najpierw przeprowadzany jest test serologiczny metodą Elisa. Wykrywa on przeciwciała w klasie IgM i IgG. Pozwala to określić z pewną dokładnością kiedy doszło do zakażenia chorobą - przeciwciała IgM swój najwyższy poziom we krwi utrzymują do 6 tygodni od ukąszenia kleszcza, zanikając w okresie do 6 miesięcy. W odróżnieniu od nich, przeciwciała IgG mogą być obecne w organizmie chorego przez wiele lat.

Niestety - test Elisa nie jest metodą pozbawioną wad; badanie ma tendencję do wykazywania wyników fałszywie dodatnich, dlatego najczęściej stosuje się je wraz z metodą testową WB (Western Blotting). Test tego rodzaju nie określa poziomu przeciwciał we krwi pacjenta, potwierdza jednak przeciwciała wykryte przy pomocy pierwszego testu, wykazując, czy faktycznie wystąpiło zakażenie krętkami Borrelia.

Diagnostyka dwustopniowa, wykonywana w szerszym kontekście zauważonych objawów klinicznych, pozwala z dużą dozą prawdopodobieństwa określić fakt zachorowania pacjenta na boreliozę. Także w oparciu o objawy dokonuje się interpretacji wyników testów serologicznych. Pozwala to na określenie fazy choroby, co jest kluczowe dla wdrażanej później farmakoterapii.

Istnieje także kilka innych metod badań, które nie cieszą się dużym szacunkiem lekarzy i naukowców. Mowa tu na przykład o sposobie badania kleszcza na obecność krętków Borrelia. Chociaż badanie genetyczne tego rodzaju jest w stanie określić obecność krętków, nie stanowi dobrej metody diagnostycznej, ze względu na niską czułość - ujemny wynik nie eliminuje w pełni ryzyka zakażenia. Badania tego rodzaju służą głównie jako narzędzie do pomiaru statystyk - informują o odsetkach kleszczy, które zakażone są krętkami.

Większość innych badań w kierunku wykrycia boreliozy nie stanowi rozwiązań wiarygodnych i sprawdzonych. Ograniczoną skutecznością cieszy się badanie PCR, a testy LTT i testy aktywacyjne oczekują na odpowiednią ocenę swojej skuteczności przez niezależne i profesjonalne laboratoria.

Gdy w oparciu o wywiad, objawy i wyniki testów lekarz postawi diagnozę boreliozy - należy przejść do niezwłocznego leczenia choroby.

Diagnostyka w Twoim mieście:

• Przychodnia NFZ Warszawa
• Przychodnia NFZ Kraków
• Przychodnia NFZ Wrocław
• Przychodnia NFZ Gdańsk
• Przychodnia NFZ Łódź
• Przychodnia NFZ Poznań
• Przychodnia NFZ Białystok

Borelioza - leczenie choroby

Borelioza, chociaż stanowi chorobę przewlekłą o poważnych powikłaniach, jest przypadłością w pełni uleczalną, jeśli tylko zostanie rozpoznana odpowiednio wcześnie. Zakłada się, że terapia antybiotykami zajmuje około miesiąca, a jej szybkość zależna jest od indywidualnej sytuacji chorego (odporności i etapu choroby), trafności diagnozy i innych czynników.

Antybiotykoterapię stosuje się powszechnie w przypadku boreliozowego zapalenia stawów. Ta forma choroby najczęściej leczona jest poprzez standardową, doustną formę terapii, która trwa od dwóch do czterech tygodni. W tym czasie ustępują objawy zapalne i inne problemy układu ruchu. Jeśli objawy nie ustępują, zasadne jest wdrożenie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, które stosuje się w formie leczenia objawowego. W niektórych przypadkach, powodowanych rozwiniętymi fazami choroby, konieczne może być przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego - tak zwanej artroskopowej synowektomii, w czasie której usuwa się zmiany zapalne w obrębie stawu.

Podobnie neuroboreliozę leczy się przy pomocy antybiotyków - również w tym przypadku największy problem stanowi rozpoznanie choroby, a nie sam proces jej leczenia.

W przypadku innego rodzaju boreliozy - tak zwanej boreliozy limfatycznej - antybiotykoterapia za pomocą doksycyliny, amoksycyliny lub aksetylu cefuroksymu - najczęściej ogranicza się do 14 dni, które w pełni wystarczą na to, by wyleczyć chorego.

Niestety, późniejsze stadia boreliozy leczy się zdecydowanie trudniej, w szczególności, jeśli doszło do powikłań. Najpoważniejsze z nich mogą zagrażać życiu pacjenta, dlatego warto pamiętać o tym, by nie lekceważyć żadnych z podstawowych objawów boreliozy.

Borelioza - powikłania choroby

Nieleczona, borelioza rozwija się, prowadząc do poważnych powikłań, które można podzielić na powikłania neurologiczne, stawowe i sercowe.

Do powikłań neurologicznych należą na przykład:

• boreliozowe/kleszczowe zapalenie mózgu - jego symptomy to ból głowy, nudności, duszności, osłabienie, zaburzenia mowy. U niektórych pacjentów zakażenie tego rodzaju nie rozwinie się; u innych stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia i życia
• zapalenie opon mózgowych - objawiające się wysoką gorączką, problemami z oddychaniem, nudnościami, nadwrażliwością na światło. Może prowadzić do padaczki, utraty słuchu, porażenia kończyn czy ropnia mózgu
• porażenie nerwu twarzy - powoduje niedowład połowy twarzy

Wśród powikłań stawowych wyróżnia się natomiast:

• zapalenia stawów
• sztywność mięśni, karku, szyi
• parestezja

Powikłania sercowe boreliozy to na przykład:

• zapalenie serca
• zapalenie osierdzi i wsierdzia
• zaburzenie rytmu serca
• uszkodzenie zastawek serca

Biorąc pod uwagę trudności z diagnozowaniem choroby oraz poważne powikłania - boreliozę warto uznawać za chorobę, przed którą należy wystrzegać się ze szczególną starannością. W jaki sposób można nie dopuścić do tego, by zakazić się boreliozą z Lyme?

Profilaktyka - borelioza

Lepiej zapobiegać, niż leczyć - to znana zasada, która sprawdza się również w przypadku diagnostyki boreliozy.

Prace nad skuteczną szczepionką przeciw boreliozie trwają - po tym, jak we wczesnych latach 2000 wycofany z użytku został preparat Lymerix, który pełnił tę funkcję, firmy Pfizer oraz Valanea rozpoczęły pracę nad nową szczepionką, która znajduje się w fazie badań.

Do czasu wprowadzenia jej na rynek - warto jest stosować kilka prostych kroków, by zmniejszyć ryzyko ukąszenia przez kleszcza.

Wybierając się do lasu, parku czy na łąkę - dobrze jest spryskać ciało i ubranie odpowiednimi preparatami odstraszającymi kleszcze i ubranie. Odpowiednie odzienie, na przykład nogawki wpuszczone w buty - mogą okazać się pomocne, utrudniając kleszczom dostęp do ciała.

Dodatkowo - każdy powrót z lasu powinien kończyć się dokładnym obejrzeniem całego ciała, ze szczególnym uwzględnieniem wszystkich tych miejsc, które ze względu na specyficzne warunki, są szczególnie atrakcyjne dla kleszczy. Mowa tu między innymi o skórze głowy, okolicach krocza czy pachwinach.

Jeśli natomiast zauważony zostanie kleszcz, który zdążył ukąsić pacjenta, warto wyciągnąć go za pomocą miękkiej, plastikowej pęsety, lub przy użyciu profesjonalnych narzędzi przeznaczonych do tego zadania, uprzednio odkażając miejsce ugryzienia. Kleszcze nie wolno smarować żadnymi innymi specyfikami, takimi jak na przykład tłuszcz. Może zmusić to pajęczaka do wymiotów, a co za tym idzie do zakażenia organizmu pacjenta.

Po wyciągnięciu kleszcza miejsce wgryzienia się pajęczaka należy uważnie obserwować, a jeśli pojawi się rumień - niezwłocznie zgłosić się do lekarza, który szybko wdroży odpowiednią formę leczenia.

Przeczytaj także:
E-recepta
E-skierowanie
E-zwolnienie
Badania w przychodni na NFZ
Konsultacje z Internistą